گفتار درمانی سکته مغزی؛ بهترین تمرین‌ها برای مهارت گفتاری

گفتار درمانی سکته مغزی یکی از موثرترین روش‌ها برای بازیابی توانایی صحبت کردن و درک زبان بعد از آسیب مغزی است. بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، با مشکلاتی مانند اختلال در گفتار، ضعف در بیان کلمات یا دشواری در درک جملات رو به‌ رو می‌شوند. با این حال، از طریق تمرینات منظم و روش‌های درمانی تخصصی، می‌توان عملکرد زبانی و ارتباطی را تقویت کرد. این فرایند نه‌ تنها به بهبود مهارت‌های گفتاری کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش اعتماد به ‌نفس و استقلال فرد در برقراری ارتباط می‌شود.

سکته مغزی چیست؟

هنگامی که جریان خون به مغز مسدود شود یا خونریزی ناگهانی در مغز وجود داشته باشد ، سکته مغزی رخ می دهد. دو نوع سکته مغزی وجود دارد.

سکته مغزی که به دلیل مسدود شدن رگ ها و در نتیجه قطع شدن جریان خون به مغز ، رخ می‌دهد سکته مغزی ایسکمیک نامیده می شود. در این نوع سکته مغز نمی تواند اکسیژن و مواد مغذی را از خون دریافت کند و سلول های مغزی بدون اکسیژن و مواد مغذی ، در عرض چند دقیقه شروع به مردن می کنند. سکته مغزی که به دلیل پاره شدن رگ و خونریزی ناگهانی در مغز رخ می دهد ، سکته مغزی هموراژیک نامیده می شود. خون نشت شده ، به سلول های مغزی فشار وارد می کند و به آن ها آسیب می رساند.

90 % سکته مغزی از نوع ایسکمیک (مسدود شدن رگ های مغزی) و 10 % باقی مانده از نوع هموراژیک (خونریزی داخلی) است. سکته های مغزی بر اساس موقعیتی که در مغز انسداد یا خونریزی رخ می دهد طبقه بندی می شوند. سکته مغزی می تواند باعث آسیب دیدگی مغزی ، ناتوانی طولانی مدت یا حتی مرگ شود. علائم سکته مغزی می تواند از ضعف خفیف تا فلجی یا بی حسی در یک طرف صورت یا بدن باشد. علائم دیگر ممکن است شامل سردرد شدید و ناگهانی ، ضعف ناگهانی ، مشکل در بینایی و مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار باشد.

در بیمارستان ، یک تیم وضعیت فردی که دچار سکته شده است را ارزیابی می کنند و سکته مغزی شما را با دارو ، جراحی یا یک روش های دیگر درمان می کنند. بهبودی فرد آسیب دیده به این بستگی دارد که سکته مغزی چقدر جدی بوده و چه مقدار از مغز را در گیر کرده است. در کنار درمان های دیگر یک برنامه توانبخشی شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی و گفتاردرمانی ممکن است به این فرد کمک کند.

آیا گفتار بعد از سکته مغزی تغییر می‌کند؟

برای درک تاثیر سکته مغزی بر گفتار، ابتدا باید با عملکرد نیمکره‌های مغز آشنا شد. هر نیمکره وظایف خاص خود را بر عهده دارد؛ به‌ عنوان ‌مثال، نیمکره‌ی راست بیشتر در زمینه‌های هنری، خلاقیت و تخیل نقش دارد، درحالی‌که نیمکره‌ی چپ مسئول پردازش زبان، منطق و توانایی‌های ریاضی است. 

از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت که اختلالات گفتاری بعد از سکته‌ی مغزی زمانی رخ می‌دهد که نیمکره‌ی چپ دچار آسیب شود. 

در این نیمکره دو ناحیه‌ی مهم مرتبط با زبان وجود دارد: 

• ناحیه‌ی بروکا (Broca’s area): وظیفه‌ی تولید گفتار و روان بودن آن را بر عهده دارد. 
• ناحیه‌ی ورنیکه (Wernicke’s area): مسئول درک، پردازش و تفسیر زبان است. 

در نتیجه، اگر سکته‌ی مغزی بخش‌هایی از مغز را که در تولید و درک گفتار نقش دارند تحت تاثیر قرار دهد، فرد ممکن است در صحبت کردن یا فهمیدن کلمات دچار مشکل شود.

چرا در سکته مغزی افراد دچار مشکلات ارتباطی می شوند؟

قسمت های مختلف مغز ما مسئول انجام یک سری کارها هستند که اگر یکی از این قسمت ها که مربوط به برقراری ارتباط است در اثر سکته مغزی آسیب دیده باشد ، می تواند باعث ایجاد مشکلات ارتباطی شود.

بعد از سکته مغزی چه مشکلات گفتاری برای فرد به وجود می‌آید؟

بعد از سکته مغزی احتمال دارد فرد بیمار با مشکلات زیر مواجه شود:

آفازی: مشکلات ارتباطی پس از سکته مغزی بسیار رایج است. حدود یک سوم افرادی که دچار سکته مغزی شده اند در صحبت کردن ، درک آنچه دیگران می گویند ، خواندن و نوشتن مشکل دارند.

دیزآرتری: وقتی که افرادی که دچار سکته مغزی شده اند و قادر به کنترل عضلات صورت ، دهان و گلو نیستند و وقتی عضلات صورت و دهان در گیر شود صحبت کردن دشوار می شود.

آپراکسی گفتار: زمانی است که شما نمی توانید عضلات صورت ، دهان یا گلو را به طور هماهنگ و ارادی هنگام صحبت کردن حرکت دهید. این می تواند باعث شود که وضوح گقتار شما پایین بیاید و درک گفتار شما برای افراد دیگر دشوار باشد.

برخی از اختلالات می‌توانند توانایی فرد در صحبت کردن را تحت تأثیر قرار دهند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آفازی و آپراکسی گفتار اشاره کرد. این مشکلات زمانی بروز پیدا می‌کنند که بخش‌هایی از مغز که مسئول تولید و هماهنگی گفتار هستند، به دلیل آسیب عصبی دچار اختلال شوند.

برای مثال، آفازی بیانی زمانی رخ می‌دهد که مرکز زبانی مغز دچار آسیب شود و فرد در بیان کلمات و جملات با مشکل مواجه شود. در مقابل، آپراکسی گفتار به دلیل آسیب به مخچه یا سایر بخش‌های مغز که وظیفه هماهنگی حرکات گفتاری را بر عهده دارند، ایجاد می‌شود و باعث دشواری در تلفظ صحیح کلمات می‌گردد.

مزایای گفتار درمانی سکته مغزی

تمرینات گفتاردرمانی نقش مهمی در بهبود اختلالات زبانی مانند آفازی دارند. این مشکلات زمانی بروز می‌کنند که بخش‌های مسئول زبان در مغز، به‌ویژه پس از سکته مغزی، دچار آسیب شوند.

نیمکره چپ مغز به‌ طور عمده مسئول پردازش زبان است. به همین دلیل، سکته‌ای که این بخش از مغز را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند باعث بروز آفازی شود.

تمرینات گفتاردرمانی با تحریک توانایی مغز در بازسازی مسیرهای عصبی، به بهبود مهارت‌های زبانی کمک می‌کنند. این ویژگی که به نوروپلاستیسیته معروف است، به مغز این امکان را می‌دهد که بخش‌های سالم، وظایف از دست رفته را جبران کنند.

از طریق این تمرینات، بخش‌های جدیدی از مغز فعال می‌شوند تا عملکرد گفتاری و توانایی برقراری ارتباط را بازآفرینی کنند.

برای دستیابی به بهترین نتایج، گفتاردرمانی باید به‌ طور مداوم انجام شود، زیرا تحریک مکرر مغز، فرآیند بازیابی مهارت‌های زبانی را تقویت می‌کند.

آیا درمانی برای مشکلات ارتباطی افراد مبتلا به سکته مغزی وجود دارد؟

مشکلات ارتباطی را می توان با استفاده از گفتاردرمانی و با کمک آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) درمان کرد. یک آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) می تواند به افراد مبتلا به سکته مغزی در بهبود گفتار ، درک ، خواندن و نوشتن تا حد امکان کمک کند. آن ها همچنین می توانند به افراد مبتلا به سکته مغزی در یادگیری راه های دیگر برقراری ارتباط (راه های جبرانی و جایگزین گفتار) کمک کنند. این راه ها شامل خیلی موارد هستند از بیان خواسته ها با اشاره و حالت های چهره گرفته تا دستگاه های الکترونیکی که برای کمک به بیمار برای بیان درخواست ها استفاده می شود. ممکن است زمانی که در بیمارستان بستری هستند یک گفتاردرمانگر آن ها را ارزیابی کند و با استفاده از نتایج ارزیابی ، برنامه درمان را مشخص کند و جلساتی را هنگام بازگشت بیمار به خانه ترتیب داده شود. همچنین تمریناتی توسط گفتاردرمانگر به همراهان بیمار داده می شود که در خانه تکرار و تمرین شود.

آیا مهارت های ارتباطی و کلامی افراد مبتلا به سکته مغزی  بهبود می یابد؟

پیش بینی اینکه چقدر مشکل ارتباطی آن ها بهبود می یابند یا مدت زمان بهبود آن ها چقدر طول خواهد کشید ، دشوار و نامشخص است و به میزان و شدت آسیب فرد بستگی دارد و برای همه افراد مشابه نیست. طی سه تا شش ماه اول زمان طلایی برای این افراد هست و با سرعت بیشتری بهبود می یابند ولی با این حال ، افرادی هستند که بعد از مدت ماه ها و حتی سال ها و با سرعت پایینی بهبود می یابند. اگر شدت آسیب هم زیاد و عمیق باشد ممکن است فرد قادر نباشد به شرایط قبل از سکته برگردد اما حتی اگر به طور کامل بهبود پیدا نکند ، روش های زیادی برای برقراری ارتباط وجود دارد که به صحبت کردن متکی نیستند و از وسایل ارتباطی جایگزین استفاده می کنند. بسیاری از افراد که دچار سکته مغزی شدند همچنان به زندگی کامل و شاد ادامه می دهند ، حتی اگر هنوز هم در ارتباطات مشکل دارند.

اهمیت تمرینات گفتار درمانی در سکته مغزی

 آسیب شناسان گفتار و زبان که به آن ها گفتاردرمانگر نیز گفته می شود، در زمینه های ارتباطی، شناختی و توانبخشی خوردن / بلع متخصص هستند.  چرا که ممکن است به دنبال یک آسیب عصبی مانند سکته مغزی، این عملکردها تحت تأثیر قرار گیرند. تمرین‌ های گفتار درمانی در سکته مغزی با ایجاد جرقه‌های نوروپلاستیسیته و بهبود توانایی مغز در سیم‌کشی مجدد به بهبود مهارت‌های زبانی کمک می‌کنند.  از طریق نوروپلاستیسیته، نواحی سالم مغز می توانند عملکرد بیانی و کلامی را بر عهده بگیرند.  انجام مکرر تمرینات گفتار درمانی به طور منظم بهترین راه برای ارتقاء عصبی و بازیابی توانایی تولید گفتار است.

یک آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) می تواند با مشکلات گفتاری ، شناختی و بلع به افراد مبتلا به سکته مغزی کمک کند. پس از سکته مغزی یا آسیب مغزی ، مغز به همان اندازه و مثل قبل کار نمی کند. گفتاردرمانی با شناسایی مشکلات و ارائه گفتاردرمانی مناسب ، به بیماران سکته مغزی کمک می کند تا با این مسائل مقابله کنند.

اگر شما یا یکی از نزدیکان شما دچار آسیب مغزی و مشکلات گفتاری و درکی و بلع شده اید ، می توانید با گفتاردرمانگران مرکز جامع توانبخشی ایران که در زمینه سکته مغزی و مشکلات گفتاری تجربه بالایی دارند ، کمک بگیرید. در صورت تمایل از راه های زیر می توانید با گفتاردرمانگران ما در ارتباط باشید:

تمرینات گفتار درمانی برای بازیابی مهارت های ارتباطی و حرف زدن بیماران سکته مغزی

تمرینات گفتار درمانی می تواند به افراد کمک کند تا توانایی خود را در برقراری ارتباط و تولید زبان بهبود بخشند. با توجه به این که کدام ناحیه از مغز تحت تأثیر سکته مغزی قرار گرفته است، بخش های مختلفی از مهارت های گفتاری ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. گفتاردرمانگران تمرین‌ها و درمان را با توجه به مشکل و نیاز افراد برای بهبود مهارت‌های گفتاری و بهبود حرف زدن بیماران سکته مغزی خود ارائه می دهند.

در این مقاله به مزایای بسیاری از تمرینات گفتار درمانی در سکته مغزی می پردازیم و همچنین تعدادی از بهترین تمرین ها و تکنیک های گفتار درمانی را که به بهبود حرف زدن بیماران سکته مغزی کمک می کند ، بیان می کنیم.

 افرادی که در صحبت کردن ، درک کردن و خوردن و بلعیدن مشکل دارند باید با یک گفتاردرمانگر کار کنند تا مشخص کنند کدام تمرین برای آن ها مناسب است.  با در نظر گرفتن این موضوع، تمرینات گفتار درمانی زیر برخی از رایج ترین تمرینات توصیه شده توسط گفتاردرمانگران هستند.  این تمرینات می تواند نقطه شروع خوبی برای بازیابی گفتار فرد در زمان انتظار برای شروع درمان باشد، یا ممکن است به عنوان منبعی برای کسانی که به دنبال جلسات درمانی مکمل هستند مورد استفاده قرار گیرد.

در اینجا تعدادی از بهترین تمرینات گفتار درمانی را که می توانید در خانه امتحان کنید آورده شده است:

بیرون آوردن و داخل بردن زبان

 زبان را تا جایی که ممکن است بیرون بیاورید و 2 ثانیه نگه دارید، سپس آن را به سمت داخل بکشید و 2 ثانیه نگه دارید و این کار را تکرار کنید.  این تمرین به حرکت زبان برای الگوهای حرکتی هماهنگ و بهبود تولید گفتار کمک می کند.

حرکت زبان به دو سمت دهان

 برای این تمرین گفتاردرمانی، دهان را باز کنید و زبان را به سمت راست حرکت دهید تا گوشه سمت راست دهان خود را لمس کنید.  2 ثانیه نگه دارید، سپس گوشه سمت چپ دهان را لمس کنید و 2 ثانیه نگه دارید و تکرار کنید.

حرکت زبان به بالا و پایین دهان

 دهان را باز کنید و زبان را بیرون بیاورید.  سپس زبان را به سمت بینی بالا ببرید.  2 ثانیه نگه دارید، سپس زبان را به سمت چانه پایین بیاورید.  2 ثانیه نگه دارید و تکرار کنید.

لبخند زدن

 عمل لبخند زدن بسیاری از عضلات صورت را درگیر می کند.  به این ترتیب، لبخند زدن یک تمرین گفتار درمانی ساده است که می تواند مهارت های حرکتی دهان را بهبود بخشد.  لبخند زدن را در مقابل آینه تمرین کنید.  2 ثانیه لبخند بزنید، سپس استراحت کنید و تکرار کنید.

 به دنبال یک آسیب عصبی مانند سکته مغزی، بسیاری از افراد ممکن است در حرکت یک طرف صورت خود دچار مشکل شوند.  هنگام تمرین لبخند زدن در آینه، سعی کنید لبخند را تا حد امکان متقارن کنید.

غنچه کردن لب ها

 لب‌ها را به حالتی جمع کنید که انگار در حال بوسیدن هستید و این حالت را به مدت 2 ثانیه نگه دارید. 2 ثانیه استراحت کنید و مجدد این کار را تکرار کنید. 

تمرینات گفتار درمانی بر اساس شدت آسیب و نیازهای بیمار تنظیم می‌شوند و بر توانبخشی مغز از طریق نوروپلاستیسیتی (قابلیت سازگاری مغز) تاکید دارند. در ادامه چند تمرین کاربردی برای بهبود مهارت‌های گفتاری آورده شده است.

تمرین جفت ‌کردن صامت و مصوت

پس از انجام تمرینات ساده گفتاردرمانی، حالا زمان آن رسیده که تمرینات پیچیده‌تری را انجام دهید.

یک حرف صامت را که تلفظ آن برای شما دشوار است انتخاب کرده و آن را با پنج مصوت اصلی (آ، اِ، اُ، اَ، ای) ترکیب کنید. برای مثال، اگر در گفتن حرف “ر” مشکل دارید، تمرین مداوم ترکیبات “را، رِ، رُ، رَ، ری” می‌تواند به بهبود تلفظ شما کمک کند.

در صورتی که تمرین بیشتری نیاز دارید، این روش را با سایر حروف صامت نیز انجام دهید.

تمرین ساخت جمله

افرادی که به آپراکسی گفتاری دچار هستند، در درک و تولید زبان از نظر ذهنی مشکلی ندارند، اما هماهنگی لازم برای حرکت لب‌ها و زبانشان مختل شده است.

بلندخوانی یک روش کاربردی برای تقویت مهارت‌های گفتاری این افراد محسوب می‌شود. با این حال، در افرادی که دچار آفازی متوسط تا شدید هستند، این تمرین ممکن است کمی چالش ‌برانگیز باشد. پس بهتر است تمرین را با جملات کوتاه و مدت ‌زمان کوتاه (حدود یک تا دو دقیقه) آغاز کرده و به‌ مرور زمان، مدت تمرین را افزایش دهید.

پردازش واجی و بهبود گفتار

پردازش واجی یکی از جنبه‌های مهم گفتاردرمانی است که بر الگوهای صوتی و ساختار آوایی کلمات تمرکز دارد. تمریناتی که در این زمینه انجام می‌شوند، می‌توانند به تقویت مهارت‌های گفتاری و افزایش دقت در تلفظ کمک کنند.

یکی از تمرینات موثر در این زمینه، شمارش هجاها در کلمات است. برای انجام این تمرین، از یک همراه بخواهید که کلمات مختلفی را برای شما بخواند. شما باید حدس بزنید که هر کلمه چند هجا دارد. همراه شما می‌تواند پس از هر پاسخ، بازخورد درستی یا نادرستی پاسخ شما را ارائه دهد. این بازخورد، بخش مهمی از فرایند یادگیری و تقویت مهارت‌های گفتاری است.

بازی‌های کلامی برای تقویت مهارت‌های گفتاری

بازی‌های کلامی یکی از روش‌های جذاب و موثر برای بهبود پردازش زبان و تقویت مهارت‌های شناختی هستند. اگرچه این بازی‌ها مستقیما به تولید گفتار منجر نمی‌شوند، اما توانایی پردازش زبانی را به چالش کشیده و آن را تقویت می‌کنند.

برای تمرین و بهبود مهارت‌های زبانی، می‌توانید از بازی‌های رایانه‌ای که نیاز به حل مسائل زبانی دارند، استفاده کنید. همچنین، جدول کلمات متقاطع و بازی‌های جستجوی کلمات گزینه‌های مناسبی برای تقویت مهارت پردازش و درک زبان هستند. این بازی‌ها در صورتی که به طور مداوم انجام شوند، می‌توانند تأثیر مثبتی بر گفتار و زبان داشته باشند.

استفاده از برنامه‌های گفتاردرمانی

در کنار تمرینات سنتی، برنامه‌های دیجیتال گفتاردرمانی نیز می‌توانند نقش مهمی در بهبود مهارت‌های گفتاری ایفا کنند. این برنامه‌ها با بررسی وضعیت گفتاری شما، تمرینات متناسب با نیازهایتان را ارائه می‌دهند.

یکی از مزایای استفاده از این برنامه‌ها، دسترسی به صدها تمرین متنوع بدون نیاز به حضور در جلسات حضوری گفتار درمانی است. این ابزارها که توسط متخصصان گفتار طراحی شده‌اند، به افراد کمک می‌کنند تا در خانه نیز فرآیند درمانی خود را ادامه دهند و مهارت‌های زبانی‌شان را تقویت کنند.

گفتاردرمانی با ارائه تکنیک ها و استراتژی های جبرانی ، به بیمار سکته مغزی در حفظ استقلال و ارتباطات او کمک خواهد کرد. تمرینات گفتار درمانی بر حفظ یا بازیابی توانایی ها (گفتار ، درک و بلع) در سطح بالایی از بهبود ، تمرکز دارد.

ترجمه توسط تیم پژوهشی مرکز جامع توانبخشی ایران