آتروفی مغزی یا لاغری مغزی در کودکان چیست؟

آتروفی مغزی یا cerebral atrophy  یک اختلال است که از نوزاد تازه متولد شده تا سالمندان با سن بسیار بالا را درگیر خواهد کرد. این ویژگی باعث خواهد شد که روش‌های درمانی مورد استفاده برای آن از یک فرد به فردی دیگر کاملا متفاوت باشد.

به همین دلیل در این نوشته مرکز توانبخشی ایران به بررسی این مورد خواهیم پرداخت که آتروفی مغزی چیست؟ علایم آن کدام است؟ و چگونه می‌توان برای درمان آن اقدام کرد؟

آتروفی مغزی چیست؟

برای تعریف کردن آتروفی مغزی ابتدا باید معنای آتروفی را متوجه شویم. آتروفی به معنای کاهش بافت عضلانی یا عصبی بدن است. آتروفی مغزی عبارت است از کوچک شدن و تحلیل رفتن اندازه مغز که با مرگ سلول‌های مغز همراه خواهد بود. در کل می‌توان گفت که به دلیل از بین رفتن سلول‌ها، اندازه مغز کوچک‌تر شده و دچار لاغری خواهد شد.

در نظر داشته باشید که این عارضه ممکن است محدود بوده و فقط بخشی از مغز را درگیر کند یا تمامی بخش‌های آن را دچار اختلال کند. همچنین ممکن است راه‌های ارتباطی بین دو نیمکره مغز را درگیر کند. هر کدام از این انواع آتروفی می‌تواند بخش‌های مختلفی از فعالیت و عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

همچنین این درگیری ممکن است به بخش‌های دیگر سیستم عصبی هم آسیب وارد کند. برای نمونه محل آسیب و علایم آتروفی مخچه با کوچک شدن مغز متفاوت خواهد بود.

انواع آتروفی مغزی

آتروفی مغزی ممکن است به صورت‌های مختلف و در زمان‌های متفاوتی خود را نشان دهد. شناخت نوع و زمان شروع بیماری در درمان و پیش آگهی این عارضه دارای اهمیت بسیار بالایی است. مهم‌ترین انواع آتروفی مغزی شامل موارد زیر است:

1- آتروفی مغزی موضعی

در آتروفی مغزی موضعی تنها یک بخش یا ناحیه از مغز دچار آسیب خواهد شد. در نتیجه عملکردهایی که تحت کنترل همان ناحیه هستند، دچار آسیب خواهند شد. برای نمونه ممکن است تنها بخش مربوط به گفتار آسیب ببیند که در این صورت فرد ممکن است اختلالات گفتاری متفاوتی را تجربه کند.

 لازم است اشاره کنیم که عملکرد مغز در بسیاری از بخش‌ها به هم وابسته است و اختلال در یک بخش، باعث می‌شود که فرد مشکلات مختلفی را تجربه کند. با این حال در مثال بالا مهم‌ترین علایم فرد، مشکلات گفتاری خواهد بود.

2- آتروفی مغزی تعمیم یافته

حالت بعدی که ممکن است برای فرد اتفاق بیفتد، آتروفی مغزی تعمیم یافته است که در آن کل مغز فرد درگیر خواهد شد. در چنین شرایطی تمامی عملکردهای فرد اعم از حسی و حرکتی درگیر خواهد شد. البته این اختلال ممکن است در بخش‌های مختلف شدت متفاوتی داشته باشد. در نتیجه این امکان وجود دارد که عملکردهای مختلف، درگیری متفاوتی را تجربه کنند. برای مثال شاید فرد در گفتار خود دچار اختلال کمی شود اما در انجام حرکات بیشتر دچار اختلال شود.

3- آتروفی مغزی پیشرونده

Cerebral atrophy در حالت عادی یک اختلال پیشرونده نیست، اما در برخی از موارد مانند بیماری ام اس ممکن است خود را به صورت پیشروند نشان دهد. در چنین شرایطی بخش‌های مختلف مغز به تدریج با این بیماری درگیر خواهند شد. در ابتدا آتروفی مغزی خفیف خواهد بود و با گذر زمان عملکردهای بیشتری دچار اختلال خواهند شد.

دلایل آتروفی مغزی

آشنایی با دلایل یک بیماری یا اختلال همواره به ما کمک می‌کند که شناخت بهتری از آن به دست بیاوریم. تا در صورت امکان از آن جلوگیری کنیم یا حداقل شدت و عوارض آن را کاهش دهیم. در ادامه مهم‌ترین دلایل آتروفی مغزی را مشاهده می‌کنید:

1- بیماری‌های نورولوژی

یکی از اصلی‌ترین دلایل آتروفی مغزی، بیماری‌های مغز و اعصاب مانند فلج مغزی، سکته مغزی، دمانس، ام اس، هانتینگتون، آنسفالیت و حتی آسیب مغزی ناشی از ضربه می‌تواند این علایم را به دنبال داشته باشد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که هر کدام از این بیماری‌ها دارای علائم و مشخصات خاص خود هستند که ممکن است brain atrophy  و علایم آن را به حاشیه براند. به همین دلیل ممکن است در بسیاری از موارد حرفی از این اختلال به میان نیاید.

از طرفی دیگر توجه به این نکته ضروری است که اختلال ممکن است مادرزادی باشد یا بعد از تولد به وجود بیاید.

2- سایر بیماری‌‌ها

برخی از بیماری‌های وجود دارند که مستقیما مغز را درگیر نمی‌کنند اما در طولانی مدت ممکن است روی عملکرد مغز تاثیر بگذارند. این تاثیرات در نهایت کاهش حجم و لاغری مغز را به دنبال خواهند داشت. ایدز یکی از این بیماری‌ها است و سیفیلس هم بیماری بعدی است که اگر چه مستقیما روی سیستم عصبی تاثیر نمی‌گذارند اما در نهایت باعث بروز چنین مشکلی خواهند شد.

3- بالا رفتن سن

افزایش سن هم جزو مقولاتی است که اختلالات زیادی را با خود به همراه دارد. طبیعی است که با افزایش سن تعدادی از سلول‌های مغز دچار مرگ شده و عملکرد خود را از دست بدهند. این موضوع زمانی به آتروفی منجر خواهد شد که سرعت مرگ سلول‌های و تحلیل بافت مغز سرعت بالایی به خود بگیرد. آتروفی مغزی در سالمندان عارضه شایعی نیست و بیشتر در قالب آلزایمر و سایر بیماری‌های دمانس خود را نشان خواهد داد.

مرکز جامع توانبخشی ایران تیمی متشکل از کاردرمانی، فیزیوتراپی و گفتاردرمانی دارد که می‌توانند در درمان آتروفی مغزی نقش موثری را ایفا کنند. برای دریافت مشاوره می‌توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید. همچنین برای دریافت نوبت جلسات درمانی می‌توانید از دکمه پایین آن استفاده کیند:

02188242410

نوبت  اینترنتی

کرونا و کوچک شدن مغز

کرونا بیماری بود که زندگی فردی و اجتماعی همه ما را تحت تاثیر خود قرار داد. برخی از علایم این بیماری خود را نشان داده است اما این احتمال وجود دارد که در طولانی مدت عوارض بیشتری از این بیماری خود را نشان دهد. در حال حاضر برخی از مطالعات تاثیر کرونا روی کوچک شدن مغز را تایید می‌کنند. در نظر داشته باشید که این تاثیر خیلی شدید نیست و با کم شدن حس بویایی و چشایی در زمان ابتلا به کرونا ارتباط مستقیمی دارد. یک بار دیگر تاکید می‌کنیم که مطالعات انجام شده کافی نیست و نیاز است که آزمایش‌های بیشتری در این زمینه صورت بگیرد.

علایم و نشانه‌های آتروفی مغز

علایم و نشانه‌های کوچک شدن مغز به سه  عامل بسیار مهم بستگی دارد: اولی علتی است که آتروفی مغزی را به وجود آورده است. برای نمونه علایم یک فرد فلج مغزی با یک فرد پارکینسونی کاملا متفاوت است. دوم ناحیه‌ای که دچار آسیب شده است. برای نمونه ممکن است منطقه مربوط به گفتار آسیب ببیند یا آسیب به گونه‌ای باشد که یک طرف از بدن فرد را درگیر نماید. این ویژگی را در کودکان فلج مغزی همی پلژی به سادگی خواهید دید. عامل سوم میزان آسیب وارد شده به مغز است. برای نمونه ممکن است دو نفر از فلج مغزی رنج ببرند اما علایم و میزان اختلال آن‌ها با هم متفاوت از همدیگر باشد.

به طور خلاصه می‌توان گفت که لاغری مغز علایم و نشانه‌های زیر را به دنبال خواهد داشت:

1- اختلالات گفتاری

لاغری مغز ممکن است روی گفتار و توانایی برقراری ارتباط فرد تاثیر منفی بگذارد. آفازی در این افراد بسیار شایع است و می‌تواند صرفا به اختلال در حرف زدن محدود باشد یا با اختلال در نوشتن و همچنین درک کلمات و مفاهیم همراه باشد. نکته حائز اهمیت این است اختلالات گفتاری در نهایت برقراری ارتباط را برای فرد سخت‌تر خواهند کرد. از این منظر می‌توان گفت که آتروفی مغزی ممکن است سطح تعاملات اجتماعی و همچنین مشارکت فرد در اجتماع را کاهش دهد.

2- اختلالات حرکتی

علامت بعدی کوچک شدن مغز ممکن است به صورت اختلالات حرکتی بروز پیدا کند. این اختلالات به گونه‌های مختلفی خود را نشان خواهند داد. ممکن است فرد توانایی راه رفتن را به صورت کامل از دست بدهد یا حرکات وی از تعادل و هماهنگی مناسب برخوردار نباشد. همچنین بروز تاخیر حرکتی در این افراد دور از انتظار نمی‌باشد. در نظر داشته باشید که این اختلالات ممکن است در حرکات درشت یا حرکات ریز فرد خود را نشان دهند.

توجه به این نکته هم ضروری است که برخی از علایم مانند آتروفی عضلات هم ممکن است در این حالت بروز پیدا کنند. اما تحلیل عضلات نتیجه مستقیم لاغری مغز نیست و ناشی از عدم استفاده از عضلات است. عدم استفاده از عضلات هم ممکن است ناشی از اختلال حرکتی باشد که به خاطر لاغر شدن مغز به وجود آمده است.

3- مشکلات حسی

بروز مشکلات حسی هموراه یکی از نتایج آسیب به مغز بوده است. در این مورد خاص هم آتروفی مغزی ممکن است دریافت و پرزداش حس‌های مختلف را برای فرد سخت‌تر کند. اختلال در حس لامسه شایع‌ترین این مشکلات است. اما اختلال در بینایی، شنوایی، چشایی و بویایی هم دور از انتظار نیست. همانطور که در مورد کرونا می‌توان تا حدی از دست دادن حس بویایی و چشایی را با لاغری مغزی مرتبط دانست.

4- اختلالات درکی شناختی

در مواردی که آسیب مغزی شدید باشد اختلال در درک و شناخت فرد کاملا قابل پیش بینی است. برای نمونه افرادی که دچار دمانس می‌شوند ممکن است اختلال حواس پیدا کنند و دچار توهم و هذیان شوند. از طرفی دیگر برخی از توانایی‌ها مانند تصمیم گیری، قضاوت، توانایی حل مسئله، حافظه و توجه و تمرکز که برای انجام فعالیت‌ها ضروری هستند، دچار آسیب می‌شوند.

آیا آتروفی مغزی یک بیماری است؟

سوالی که ممکن است برای شما هم پیش بیاید این است که لاغری مغزی یک بیماری بوده و به عنوان یک  تشخیص جداگانه در نظر گرفته می‌شود یا خیر؟ جواب این سوال کمی سخت است. از آنجایی که بسیاری از بیماری‌ها با این اختلال همراه هستند در بسیاری از موارد می‌توان آن را یکی از علایم یا عوارض این بیماری‌ها دانست. برای نمونه کسی که دچار ضربه مغزی می‌شود، آسیب مغزی را تجربه خواهد کرد که به آتروفی عضلانی منجر خواهد شد.

از طرفی دیگر در برخی موارد به نظر می‌رسد که آتروفی مغزی دلیل بیماری است. برای مثال در افرادی که دچار آلزایمر می‌شوند، به دلیل لاغری مغز علایم این بیماری بروز پیدا می‌کنند.

در هر حالت به نظر می‌رسد که آتروفی مغزی بیشتر از این که یک تشخیص جداگانه باشد، علایمی از یک بیماری دیگر است. بنابراین در بیشتر موارد علایم این اختلال در قالب سایر بیماری‌ها بروز پیدا خواهد کرد.

طول عمر بیماران آتروفی مغزی

یکی از مواردی که مورد توجه قرار خواهد گرفت، طول عمر بیماران آتروفی مغزی است. لاغری مغزی به خودی خود دارای عوارضی نیست که بتواند روی طول عمر افراد تاثیر منفی به جای بگذارد. در عوض می‌توان گفت که طول عمر این افراد به بیماری که لاغری مغزی در آن قالب خود را نشان خواهد داد بستگی دارد.

برخی از بیماری‌ها مانند هانتینگتون ممکن است پس از 10 الی 30 سال پس از تشخیص فوت کنند. در حالی که برخی از بیماری‌ها مانند ضربه مغزی، تاثیر معنا داری روی طول عمر افراد ندارند.

روش‌های تشخیص آتروفی مغزی

در بین متخصصین روش‌های گوناگونی برای تشخیص کوچک شدن مغز وجود دارد. استفاده از هر کدام از این روش‌ها ممکن است در شرایط خاصی کاربرد داشته باشد. روش‌های زیر رایج‌ترین راه‌های تشخیص لاغری مغز می‌باشند:

1- تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی

در مرحله اول متخصص سابقه پزشکی فرد را بررسی خواهد کرد و در مورد علایم فرد سوال‌هایی را خواهد پرسید. پزشک ممکن است در مورد زمان شروع علایم و شدت بیماری سوال‌هایی را مطرح می‌کند. همچنین فرد را از نظر مشکلات حسی، حرکتی و ادراک مورد معاینه قرار خواهد داد.

2- تست‌های عملکرد مغز

پزشک همچنین فرد را از نظر وجود اختلالات شناختی مورد بررسی قرار خواهد داد. به همین منظور ممکن است عملکردهای خاصی مانند زبان یا حافظه مورد ارزیابی قرار بگیرند.

3- روش‌های رادیولوژی

استفاده از روش‌های رادیولوژی هم برای تشخیص لاغری مغز بسیار کاربردی خواهد بود. این شیوه خود دارای چندین روش مختلف است که بنا به صلاحدید پزشک یک یا چند مورد از آن‌ها انجام خواهد شد.

سی تی اسکن، MRI، PET scan و SPECT رایج‌ترین ابزارهای رادیولوژی هستند که برای تشخیص آتروفی مغزی کاربرد دارند.

در نظر داشته باشید که تشخیص کوچک شدن مغز تا حد زیادی با یک بیماری در ارتباط است. در نتیجه استفاده از آزمایش‌های تشخیصی هر بیماری هم یکی دیگر از روش‌هایی است که مورد استفاده قرار خواهد گرفت. برای نمونه اگر فرد مشکوک به ایدز باشد، تست HIV می‌تواند به تشخیص آتروفی مغزی کمک کند.

آیا می‌توان از آتروفی مغزی جلوگیری کرد؟

همه ما عبارت پیشگیری بهتر از درمان است را بارها و بارها شنیده‌ایم. با توجه به خطرات و مشکلاتی که ممکن است آتروفی مغزی به دنبال دارد، قدم برداشتن در این مسیر بسیار کمک کننده خواهد بود.

شواهد روشنی مبنی بر اینکه آتروفی مغزی قابل پیشگیری است، وجود ندارد. اما برخی از روش‌ها ممکن است بتواند زمان شروع آن را عقب بیاندازد یا حداقل بتواند شدت اختلال را کاهش دهد. ورزش منظم، تنظیم فشار خون، داشتن رژیم غذایی سالم و غنی از آنتی اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا 3 برای تقویت ماده خاکستری مغز ضروری هستند.

درمان آتروفی مغز در کودکان

در نظر داشته باشید که درمان لاغری مغز هم مانند علایم این اختلال تا حد زیادی به بیماری که همراه آن وجود دارد، بستگی خواهد داشت. این نکته را در نظر داشته باشید آسیب وارد شده به مغز در بسیاری از موارد قابل برگشت نمی‌باشد.

همچنین در برخی از موارد که آسیب پیشرونده است، درمان‌ها در تلاش هستند تا در مرحله اول از آسیب جلوگیری کنند و در مرحله بعد سراغ درمان علایم بیماری خواهند رفت:

1- دارو درمانی

استفاده از داروها برای درمان کوچک شدن مغز در برخی از بیماری‌ها نقش اساسی بر عهده خواهد داشت. برای نمونه زمانی که فرد با بیماری مانند ایدز درگیر خواهد شد، تلاش بر این است که به کمک داروهای مختلف روند بیماری متوقف شود.

یا زمانی که آتروفی مغزی باعث تشنج خواهد شد، چاره‌ای جز استفاده از دارو نخواهیم داشت. درمان دارویی کوچک شدن مغز تا حد بسیاری زیادی به نوع بیماری همراه وابسته خواهد بود.

برای نمونه در بیماری ایدز از داروهای آنتی ویرال استفاده خواهد شد. در حالی که در بیماری ام اس از داروی اکرلیزوماب استفاده خواهد شد.

2- گفتاردرمانی

در بخش علایم اشاره کردیم که در برخی از موارد ممکن است اختلال گفتاری برای فرد پیش بیاید. در چنین حالتی استفاده از خدمات گفتاردرمانی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. گفتاردرمانی علاوه بر رفع مشکلات گفتاری، بهبود مهارت‌های ارتباطی را در دستور کار خود قرار خواهد داد. گفتاردرمانی برای کسانی که با فلج مغزی، سکته مغزی، دمانس و غیره روبرو خواهند شد، کاربرد خواهد داشت.

از طرفی دیگر برخی از افراد ممکن است در تنفس و یا بلع غذاها با اختلال روبرو شوند که گفتاردرمانی تلاش خواهد کرد به بهبود این وضعیت‌ها کمک کند.

3-  فیزیوتراپی

هر جایی که با اختلالات جسمی روبرو می‌شویم، فیزیوتراپی یکی از گزینه‌های جذاب درمانی است. این روش به کمک تکنیک‌های درمانی خود تلاش خواهد کرد مشکلات حرکتی و حسی فرد را رفع کند.  فیزیوتراپی در اطفال هم به عنوان بخشی از درمان کوچک شدن مغز می‌تواند در تسهیل مراحل رشد حرکتی مفید واقع شود.

افزایش هماهنگی و تعادل، تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و غیره مواردی هستند که در فیزیوتراپی آتروفی مغزی به دقت دنبال خواهند شد.

4- کاردرمانی در آتروفی مغزی

نقش کاردرمانی در بیماری‌هایی که با آتروفی مغزی همراه هستند، غیر قابل انکار است و تقریبا در همه موارد می‌توان از خدمات آن استفاده کرد. کاردرمانی هم روی جنبه‌های شناختی این اختلال کار خواهد کرد و هم روی جنبه‌های حسی و حرکتی آن کار خواهد کرد.

کاردرمانی در لاغری مغز همچنین روی بهبود توانایی‌های فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی تمرکز خواهد کرد. کاردرمانی از این منظر که تلاش می‌کند فرد با وجود نقص یا ناتوانی بتواند کماکان به زندگی مستقل خود ادامه دهد، با سایر روش‌های درمانی متفاوت است.

5- جراحی

جراحی در بیشتر موارد برای جلوگیری از وخامت اوضاع انجام خواهد شد. جراحی ممکن است جزو اولین مراحل درمانی باشد یا در مراحل آخر درمان جهت رفع یک مشکل جانبی انجام شود.

 برای نمونه در مراحل اولیه سکته مغزی ممکن است به جراحی مغز نیاز داشته باشیم. از طرفی دیگر رها آزاد سازی تاندون آشیل عملی است که روی پای کودکان مبتلا به فلج مغزی انجام خواهد شد. این جراحی در مراحل آخر درمان و در صورتی که سایر روش‌های درمانی کارکرد مناسبی نداشته باشند، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

سخن پایانی

آتروفی مغزی بیشتر از آن که یک بیماری باشد یک علامت از سایر بیماری‌ها است و عوارضی به دنبال دارد که می‌توان کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. از این منظر حتی ممکن است فعالیت‌های روزمره زندگی فرد را مختل کند.

با توجه به بیماری که این اختلال را ایجاد می‌کند علایم آن بسیار متفاوت است. از طرفی دیگر روش‌های تشخیصی و درمانی آن می‌تواند بسیار گسترده و متنوع باشد.

کلینیک جامع توانبخشی ایران با سابقه طولانی و به کمک درمانگران ماهر می‌تواند تجربه درمانی مناسبی را برای افرادی که از این ضایعه رنج می‌برند، فراهم نماید.