فیزیوتراپی یکی از مهمترین و موثرترین روشهای درمانی برای بیماریهای جسمانی است. در بسیاری از موارد مشاهده شده است که این روش درمانی میتواند نیاز به عمل جراحی را از بین ببرد و با استفاده از روش های درمانی غیر تهاجمی، به درمان بیماران بپردازد.
فیزیوتراپی خود دارای شاخهها و بخشهای مختلفی است که آشنایی با آنها میتواند به درمان بهتر کمک کند. فیزیوتراپی در کودکان به عنوان بخشی مهم از علم فیزیوتراپی در دنیا شناخته شده است که متاسفانه در ایران مغفول مانده است. برای آشنایی بیشتر با فیزیوتراپی کودکان و بخش های مختلف آن با ما همراه باشید.
فیزیوتراپی کودکان چیست؟
فیزیوتراپی کودکان یا فیزیوتراپی اطفال یکی از از زیر شاخههای تخصصی فیزیوتراپی است که با هدف کمک به بیماریها و مشکلات کودکان انجام میشود. در واقع برخی از مشکلات وجود دارد که مختص کودکی است و کسی که در کودکی با آن روبرو نشده باشد، در بزرگسالی هم با آن روبرو نخواهد شد. برای نمونه motor delay یکی از بیماریهای دوران کودکی است که در این سن باید معالجه شود. فیزیوتراپی در کودکان از دو منظر دارای اهمیت است. اول اینکه روی بیماریهای مختص اطفال کار میکنند بنابراین باید با این حوزه به خوبی آشنایی داشته باشند. مورد دوم هم حساسیت کار با این افراد است که به دانش و مهارت خاصی نیاز دارد.
فیزیوتراپیست کودکان به چه کسی گفته میشود؟
فیزیوتراپی به عنوان یک رشته دانشگاهی دارای درسهای مختلفی است اما فقط در برخی از دانشگاهها 2 واحد تحت عنوان فیزیوتراپی در فلج مغزی تدریس میشود. بنابراین فیزیوتراپیستها لازم است که منابع مورد نیاز خودشان را به صورت خودآموز یاد بگیرند. همچنین باید دورههای تجربی طولانی را جهت کسب مهارت و توانایی برای انجام درمان کودکان طی کنند. به جهت حساسیت بیماریهای کودکان و ظرافتهایی که در زمینه مشکلات اطفال وجود دارد کار در بخش اطفال برای فیزیوتراپیستها بسیار مشکل و حساس میباشد. البته این بدان معنا نیست که فیزیوتراپیستهای مجرب یا توانمندی در این حوزه وجود ندارد، بلکه برعکس بسیاری از کسانی که در درمان اطفال فعالیت میکنند، بسیار عاشق کارشان بوده و تواناییهای منحصر به فردی برای این کار دارند.
تفاوت فیزیوتراپی کودکان و بزرگسالان
اصول فیزیوتراپی در اطفال با فیزیوتراپی در بزرگسالان تفاوتی ندارد. موضوع این است که کار کردن با کودکان به خاطر ساختار ویژه بدن آنها سختتر بوده و بیماری هایی که در این سن با آن روبرو میشویم متفاوت است. بنابراین میتوان گفت کار با اطفال و نوزادان حساستر بوده و نیاز است به یک سری نکات اضافه توجه شود. برای نمونه استفاده از در استفاده از دستگاههای الکتروتراپی باید مراقب بود زیرا پوست کودکان بسیار حساس است و ممکن است به راحتی دچار سوختگی شود. در حالی که همان دستگاه با همان شد روی بزرگسالان چنین اثری نخواهد داشت.
اهداف فیزیوتراپی کودکان
فیزیوتراپی در کودکان با سایر درمانها متفاوت است و اهداف درمانی آن هم متناسب با سن مراجعان تنظیم میشود. با توجه به اینکه در این سنین معمولا رشد کودک مختل میشود، هدف درمانی را بر همین اساس تنظیم میکنند. مهمترین مواردی که باید به آنها توجه شود شامل موارد زیر است:
1- افزایش قدرت عضلانی
یکی از مهمترین اهداف فیزیوتراپی در هر سنی افزایش قدرت عضلانی است. تقویت عضلات کمک میکند که فرد تواناییهای پایه برای انجام فعالیتها را کسب کند. برای نمونه کودکی که درگیر فلج مغزی یا تاخیر حرکتی است، عضلات ضعیفی دارد و به همین سبب نمیتواند فعالیت های مورد نظر خود را به خوبی انجام دهد. ضعف عضلانی در کودکان ممکن است رشد حرکتی آنها را با اختلال روبرو کند
2 اصلاح تون عضلات
تون عضلانی در کودکان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به صورتی که هم تون عضلانی پایین و هم تون عضلانی بالا رشد کودک را مختل میکنند. فیزیوتراپی اطفال تلاش میکند که به کمک تکنیکها درمانی خود تون عضلانی را اصلاح کند. این اختلال بیشتر در کودکان هایپوتون یا کودکان فلج مغزی دیده میشود.
3- تسهیل مراحل رشد حرکتی
طی کردن مراحل رشد حرکتی خیلی مهم بوده و در صورتی که کودک این مراحل را در وقت مناسب طی نکند ممکن است با اختلالهای بزرگتری روبرو شود که تا آخر عمر با آن دست به یقه باشد. البته در نظر داشته باشید که تاخیر حرکتی تا حد کمی قابل قبول است و کودک به صورت خودکار پس از سنی آن را جبران میکند. اما اگر کودک یک ساله توانایی نشستن مستقل را کسب نکرده است باید به صورت جدی به دنبال راه درمان باشید.
4- کاهش درد و التهاب
درد و التهاب نشانههای آسیب هستند و باید برای رفع آنها برنامه مدون و مشخصی داشته باشیم. در مورد کودکان هم این موضوع صدق میکند. فیزیوتراپی به کمک روشای درمانی مختلف سعی میکند درد و التهاب را در مفاصل و بخشهای مختلف بدن کاهش دهد. همچنین در نظر داشته باشید که هم درد و هم التهاب باعث کاهش دامنه حرکتی کودک خواهند شد.
5- افزایش دامنه حرکتی
به دست آوردن دامنه حرکتی کامل در مفاصل مختلف برای کودکان نیاز است. چرا که به رشد کودک کمک کرده و باعث خواهد شد که فرد بتواند فعالیتهای مختلف را انجام دهد. فیزیوتراپی اطفال همواره تلاش میکند تا فرد بتواند دامنه طبیعی مفصل را کسب نماید.
6- اصلاح حرکات و پوزیشنهای نادرست
گرفتن پوزیشنهای نادرست باعث آسیب به فرد خواهد شد. برای نمونه افرادی که وضعیت خواب مناسبی ندارند در بلند مدت دچار گردن درد و کمردرد خواهند شد. حال فرض کنید یک فرد وضعیت نامناسب خود را در طول کل روز داشته باشد. در این حالت فرد علاوه بر درد علائم دیگری مانند کوتاهی عضلات و آتروفی را تجربه خواهد کرد. بنابراین لازم است به کمک روشهای مختلف فیزیوتراپی در کودکان این پوزیشنها اصلاح شوند تا مشکلات بیشتری برای فرد ایجاد نشود.
7- بهبود تعادل
برخلاف تصور عموم تعادل فقط در حالت ایستاده دارای اهمیت نیست. بلکه هر مرحله از رشد کودک از نشستن گرفته تا زانو زدن و راه رفتن به تعادل نیاز دارد. بهبود تعادل به تقویت عضلات هم کمک میکند و میتواند به رشد طبیعی کودک کمک کند. از این منظر میتوان گفتن که بهبود تعادل فرد به بهبود رشد کودک منجر خواهد شد.
کلینک فیزیوتراپی کودکان مجتمع توانبخشی ایران با تجربه بالا و دانش زیاد آماده است تا خدمات خود را به شما عزیزان ارائه دهد. برای دریافت مشاوره و نوبت با شماره زیر تمای حاصل فرمایید:
فیزیوتراپی کودکان برای چه بیمارانی کاربرد دارد؟
در کل می توان گفت که فیزیوتراپی کودکان طیف وسیعی از بیماریها را پوشش میدهد به صورتی که اشاره به لیست آنها از حوصله این مطلب خارج است. این بیماریها را میتوان در 5 دستهبندی مختلف بیان کرد. توجه داشته باشید که برخی از بیماریها مانند بیماریهای ژنتیکی در یکی از این دستهبندیها قرار خواهد گرفت به همین دلیل حالتهای مختلف آن را بیان نکرده ایم.
1- بیماریهای نورولوژیک کودکان
برخی از بیماریهای موجود در کودک در طیف بیماریهای نورولوژی قرار میگیرند. فرقی هم نمیکند که بیماری مربوط به اعصاب محیطی باشد یا اعصاب مرکزی. فلج مغزی، فلج ارب، تورتیکولی، فلج بلز، آسیب اعصاب محیطی، مشکلات تاخیر حرکتی، سندروم داون، بیماریهای متابولیک عصبی کودکان و … مشهورترین بیماریهای نورولوژی در کودکان هستند که فیزیوتراپی میتواند در درمان آنها موثر باشد.
2- اختلالات ارتوپدی
اختلالهایی که از نظر ارتوپدی باعث بروز مشکل در کودکان میشوند طیف وسیعی از بیماریها هستند و ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشند یا به دلیل آسیبها و صدمات بعدی. اسکولیوز، پا پرانتزی، در رفتگی مادرزادی لگن، آرتروگریپوزیس، زانو ضربدری، صافی کف پا، عقب زدگی زانو، شکستگی استخوانها و غیره هم بیماریهای ارتوپدیک هستند که فیزیوتراپی کودکان به درمان آنها کمک خواهد کرد.
3- بیماریهای قلبی و تنفسی
فیزیوتراپی کودکان در درمان بیماریهای قلبی و تنفسی هم میتواند نقش به سزایی داشته باشید. مخصوصا کودکانی که در بخش بستری بسمارستانها هستند به فیزیوتراپی قفسه سینه نیاز پیدا میکنند. درمان در این مرحله بسیار حساس است و بیشتر روی کاهش زمان بستری متمرکز است. پنومونی یکی از بارزترین بیماریهای تنفسی است که به فیزیوتراپی نیاز دارد.
4- بیماریهای روماتیسمی
بیماریهای روماتیسمی مختص بزرگسالان نبوده و ممکن است کودکان را هم درگیر کند. این اختلالات باعث اختلال در حرکت فرد شده و ممکن است درد و التهاب را به همراه داشته باشند. در همین راستا فیزیوتراپی اطفال میتواند یک درمان بسیار مناسب برای این افراد ارائه کند. آرتریت روماتوئید جوانان، پلیآرتریت یا روماتیسم چند مفصلی، الیگوآرتریت، اسپوندیلیت و انکیلوزان مهمترین بیماریهای روماتیسمی کودکان هستند.
5- سوختگیها
فیزیوتراپی در سوختگی بسیار حائز اهمیت است اما متاسفانه در ایران به آن توجه کافی نشان داده نشده است. از طرفی دیگر فیزیوتراپی در کودکان هم مغفول مانده است. بنابراین طبیعی است که کمتر کسی برای درمان سوختگیها در کودکان سراغ فیزیوتراپی برود. با این وجود در صورتی که آگهی بخشی مناسب انجام شود بسیاری از کسانی که دچار سوختگی شدهاند میتوانند از خدمات فیزیوتراپی استفاده کنند و این خدمات به کودک و بزرگسال بودن فرد ربطی ندارد.
مراحل فیزیوتراپی کودکان
درمان در هر بخش یا توسط هر متخصصی انجام شود باید از ساختار و روشهای مشخصی پیروی کند. به کمک این روش هم مراحل درمان برای، برای درمانگران مشخص است و هم خانوادهها با اعتماد بیشتری راه خود را ادامه دهند. در ادامه مهمترین مرحلههایی که فیزیوتراپی اطفال طی میکند را با همدیگر مرور میکنیم:
1-ارزیابی
فرقی نمیکند از خدمات فیزیوتراپی استفاده میکنید یا برای انجام عمل جراحی به پزشک مراجعه کردهاید یا قصد دارید از خدمات کاردرمانی ذهنی استفاده کنید. اولین مرحله درمان در همه موارد باید ارزیابی دقیق باشد. کلینیکهای تخصیص معمولا یک اتاق جداگانه را به ارزیابی اولیه اختصاص میدهند. در خصوص فیزیوتراپی در کودکان هم این مسئله صدق میکند. به کمک ارزیابی نوع اختلال، میزان اختلال و اولویتهای درمانی مشخص خواهند شد. در نتیجه اهداف درمانی روشنتر شده و برنامه درمانی مشخص خواهد شد.
2- تعیین اهداف درمانی
اگر ارزیابی به خوبی انجام شود، تعیین اهداف درمانی بسیار ساده خواهد بود. در این بخش فیزیوتراپیست باید اهداف درمانی را به صورت واضح برای خانواده بیمار تشریح کند تا با علم کامل به ادامه درمان فرزند خود بپردازند. اهداف درمانی باید به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تعیین شوند و در راستای همدیگر باشند. البته در نظر داشته باشید که بعد از گذشت مدتی ممکن است هر کدام از اهداف تغییر پیدا کند. نباید اهداف را ثابت در نظر بگیریم، چرا که ممکن است پس از مدتی بفهمیم اهداف اشتباه تعیین شده است. این اشتباهها اکثر از طرف خانواده به درمانگر تحمیل میشوند.
3- انجام مداخلات
فیزیوتراپی در کودکان پس از ارزیابی، متناسب با تجهیزات، امکانات و اهداف درمانی، مداخلات را طراحی کرده و برای فرد انجام خواهند داد. در نظر داشته باشید که هر مراجع دارای ویژگیهای و مشخصات منحصر به فردی است که باعث میشود در درمان با بقیه متفاوت باشد. بنابراین درمانهای ارائه شده برای یک نفر ممکن است برای دیگری با همین بیماری مناسب نباشد. همچنین در بسیاری از موارد ممکن است تجهیزات درمانی در اختیار درمانگر وجود نداشته باشد که موجب میشود از درمانهای جایگزین استفاده کنند. این مشکلات مخصوصا در بیمارستانهای دولتی شهرستانها بیشتر مشاهده میشود.
4- ارزیابی مجدد
ارزیابی یک فرآیند دائمی است و لازم است درمانگر در شروع هر جلسه درمانی وضعیت فرد را مجددا بررسی کند. در نظر داشته باشید که لازم نیست هر جلسه ارزیابی کامل انجام شود. بلکه بررسی برخی از علایم که روی آن ها کار شده است، کفایت میکند. پس از یک بازه مشخص لازم است مجددا فرد مورد ارزیابی کامل قرار گیرد تا تاثیر مداخلات انجام شده، سنجیده شود. در صورتی که درمان موفق بوده باشد اهداف جدید تعیین شده و برنامه درمانی جدید تعیین خواهد شد یا ممکن است فرد ترخیص شود. اما در صورتی که درمان موفقیت آمیز نبوده باشد، لازم است اهداف درمانی و مداخلات انجام شده مجددا مورد بررسی قرار گیرد. در هر صورت لازم است در بازههای مشخص ارزیابی مجدد انجام شود.
تکنیکهای فیزیوتراپی کودکان
فیزیوتراپی به عنوان یک علم جدید درمانی از تکنیکها و مدالیتههای مختلفی برای درمان بیماریهای مختلف استفاده میکند. همین تنوع تکنیکهای درمانی باعث شده است که بتواند درمان مناسبی برای انواع بیماریها ارائه کند. تکینکهای مورد استفاده در فیزیوتراپی کودکان و بزرگسالان تقریبا یکی هستند با این تفاوت که فیزیوتراپی اطفال با ملایمت و ملاحظه بیشتری همراه بوده و ممکن است با باز همراه باشد:
1- الکتروتراپی
الکتروتراپی به عنوان اولین روش درمانی مورد استفاده در فیزیوتراپی شناخته میشود. این روش درمانی به کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، اصلاح تون عضلانی کمک خواهد کرد. در الکتروتراپی به کمک دستگاههای مختلف تحریکاتی روی عضله یا عصب انجام خواهد شد که فعالیت خاصی را در بدن به دنبال خواهد داشت. تعداد دستگاههای مورد استفاده در الکتروتراپی زیاد است. برای نمونه میتوان به تنس، لیزر، اولتراسوند، مادون قرمز و دیاترمی اشاره کرد. هر کدام از این دستگاهها کاربرد خاصی داشته و برای بیماران خاصی مورد استفاده قرار میگیرند.
2- منوال تراپی
منوال تراپی یا تکنیکهای دستی مجموعهای از تمرینات و تکنیکها هستند که توسط درمانگر روی فرد انجام خواهند شد. هدف منوال تراپی عموما کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات و آزاد کردن بخشهیا مختلف مانند تاندونها است. خود روشهای منوال تراپی هم متفاوت است و ممکن است استفاده از آنها برای همه افراد متناسب نباشد. بنابراین نباید هر حرکتی را که در کلینیک میبینید، عینا تکرار کنید. مگر به دستور و توصیه فیزیوتراپی پس از اینکه آموزشهای کافی را دریافت کردید.
3- تمرین درمانی
منوال تراپی بیشتر روی حرکات پسیو مانور میدهد و توسط درمانگر انجام میشود. اما تمرین درمانی روشی است که بیشتر توسط خود بیمار انجام شده و تمرکز آن روی تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی میباشد. تمرین درمانی برای کودکان در اغلب موارد در قالب بازی ارائه خواهد شد تا میزان همکاری فرد افزایش پیدا کند. تمرینات ارائه شده باید پس از آموزش در خانه تکرار شوند تا ماندگاری بیشتری داشته باشند.
4- کینزیوتیپ
استفاده از تیپهای درمانی در فیزیوتراپی اطفال میتواند بسیار مفید و کارآمد باشد. در این روش به کمک تکنیکهای ویژه نوارهایی مخصوص را روی بخشهای مشخصی از بدن کودک قرار میدهند. استفاده از این تیپها به دانش و مهارت ویژهای نیاز دارد. کینزیوتیپ بیشتر برای کاهش درد، اصلاح پوسچر و افزایش دامنه مفصل مورد استفاده قرار میدهند. کینزیوتیپها ساده و طبیعی بوده و میتوانند جایگزین مناسبی برای برخی از وسایل کمکی مانند اسپیلنتها باشند در حالیکه محدودیت حرکتی خاصی به دنبال ندارند.
5- آب درمانی
آب درمانی یکی دیگر از روشهای فیزیوتراپی اطفال است که به خاطر هزینه بالا و نیاز به مجموعه جداگانه معمولا در کمتر کلینیکی دیده میشود. حرمت در آب راحتتر بوده و میزان فشار وارده به مفاصل و بخشهای مختلف بدن به طور چشمگیری کاهش پیدا میکند. همچنین حرکت در آب به نیروی بیشتری نیاز داشته و باعث تقویت عضلات خواهد شد. از طرفی دیگر بسیاری از کودکان به آب علاقه دارند و قرار گرفتن در چنین موقعیتهایی باعث افزایش تمایل آنها به درمان خواهد شد.
یکی از متدهایی که فیزیوتراپیستها در زمینه کودکان به کار میبرند، استفاده هدفمند از اسباببازی برای درمان است که معمولاً به صورت خلاقانه توسط فیزیوتراپیستها انجام میشود. در این روش با استفاده از اسباب بازیهای موجود در کلینیک و یا حتی خانه برخی تکنیکهایی که جهت اصلاح و تقویت برخی از عضلات کودک کاربرد دارد، اعمال میشود.
فیزیوتراپی در نوزادان
شاید جدا کردن کودک و نوزاد کار خیلی درستی نباشد اما در برخی از مواقع میتوان گفت که روشهای درمانی مورد استفاده در این دو دسته متفاوت است. نوزادان اغلب ضعیفتر و حساستر بوده و نیاز است با احتیاط بیشتری با آنها برخورد شود. در این بخش معمولا به درمان مشکلاتی نظیر فلج ارب و فلج عصب بل و برخی از مشکلات سیستم عصبی در نوزادان پرداخته میشود. فیزیوتراپی در نوزادان بسیار بسیار حساس و ظریف میباشد و توصیه میکنیم که جهت مراجعه به فیزیوتراپی برای نوزاد خود حتما از تجربه بالای فیزیوتراپیست مطمئن شوید. فضای کلینیکهای فیزیوتراپی اختصاصی برای نوزادان نیز باید از چارچوبهای خاصی پیروی کند.
فیزیوتراپی کودکان با کاردرمانی جسمی چه تفاوتهایی دارد؟
فیزیوتراپی در کودکان شباهت و همپوشانی زیادی با کاردرمانی جسمی دارد به طوری که در نگاه اول کاملا شبیه هم به نظر میرسند. اما دارای تفاوتهایی بارزی هستند. اولین تفاوت آنها در دیدگاه و اهداف درمانی خود را نشان میدهد. هدف نهایی کاردرمانی جسمی رساندن فرد به حداکثر استقلال ممکن است به صورتی که بتواند فعالیتهای روزمره خود را انجام دهد. اما فیزیوتراپی اهداف کوتاه مدتتری را دنبال میکند و در تلاش است تا علایم و مشکلات فرد را برطرف سازد.
تفاوت دوم در روشهای درمانی و تکنیکها نمایان میشوند. برای نمونه کاردرمانگران حق استفاده از مدالیتههای الکتروتراپی را ندارند. به جای آن از بازی درمانی برای بهبود فرد کمک میگیرند و سعی میکنند تکنیکهای مورد نظر خود را در قابل فعالیتهای روزمره زندگی روی فرد انجام دهند. در نظر داشته باشید که متخصصین فیزیوتراپی در اطفال هم از بازی درمانی استفاده میکنند اما تبحر کاردرمانگران در این زمینه بیشتر است.
عوارض فیزیوتراپی در کودکان
فیزیوتراپی به عنوان یک دانش از روش های درمانی متنوعی استفاده میکند. هیچکدام از این روشها به خودی خود دارای عوارض نیستند. اما در صورتی که توسط افراد غیر متخصص مورد استفاده قرار گیرند یا از روشهای اشتباه استفاده شود، ممکن است عوارض ناخوشایندی را برای فرد به دنبال داشته باشد. همچنین درمانگر باید موارد اندیکاسیون و کنتراندیکاسیون هر روش درمانی را به خوبی بداند. درد هم یکی از عوارضی است که ممکن است در مراحل اولیه بروز پیدا کند، اما با مرور زمان باید کمتر شده و از بین برود. همچنین برخی لازم است در کار با کودکان یک سری موارد دیگر هم با دقت بیشتر انجام شود. برای نمونه ممکن است استفاده از دستگاههای الکتروتراپی در صورتی که به درستی تنظیم نشده باشند باعث التهاب و سوختگی در پوست کودک شود. بنابراین توصیه میشود برای جلوگیری از بروز عوارض ناشی از فیزیوتراپی در کودکان حتما به کلینیکهای معتبر مراجعه کنید.
بهترین کلینیک فیزیوتراپی کودکان
بخش فیزیوتراپی کودکان مرکز جامع توانبخشی ایران از سال 1383 فعالیت خود را شروع کرده است و در این زمینه یکی از باسابقهترین کلینیکهای مختص فیزیوتراپی در اطفال است. در کلینیک ما جدیدترین متدها درمانی به کمک مجربترین درمانگران برای کودک شما ارائه خواهد شد.هنگام کار با کودکان مهم است که به کودک به عنوان یک شخصیت آسیب پذیر در دیدگاه روانی نگاه شود و در انجام تمرینات و متدها ملایمت و صبوری در کار رعایت گردد. با کودکان میبایست به صراحت در مورد برنامه و اهداف کار صحبت کرد و آنها را در انجام بهتر روند کار مشارکت داد. فیزیوتراپی در کودکان یک تخصص بسیار حساس و ویژه به شمار میآید که یکی از تخصصهای ما است.
