همی پارزی (Hemiparesis) از ترکیب دو کلمه یونانی همی (hemi) به معنای نیمه و پارزی (paresis) به معنای ضعف به وجود آمده است. در همی پارزی یک طرف از بدن فرد ضعیفتر از طرف دیگر خواهد بود.
همی پارزی باعث خواهد شد که فرد مشکلات مختلفی را تجربه کند. مخصوصا در حوزه فعالیتهای روزمره زندگی دچار ناتوانی خواهد شد. این ناتوانی میتواند عوارض جانبی بیشتری به دنبال داشته باشد. برای نمونه فردی که نمیتواند فعالیتهای روزمره را به درستی انجام دهد، دچار افسردگی خواهد شد. در مرحله بعد ممکن است اعتماد به نفس فرد کاهش پیدا کرده و مشارکت فرد در اجتماع کاهش پیدا کند. بنابراین همی پارزی به عنوان یک اختلال جسمی ممکن است مشکلات عمیقتری را ایجاد کند که روند درمان آن را سختتر خواهد کرد. در این نوشته به بررسی دلایل، علایم و راههای درمان hemiparesis خواهیم پرداخت.
همی پارزی چیست؟
همی پارزی ضعف عضلانی در یک طرف بدن است. این اختلال بازو، پا و گاهی یک طرف از صورت افراد را درگیر خواهد کرد. hemiparesis یک اختلال نورولوژیک (سیستم عصبی) است. به این صورت که آسیب در یک طرف از مغز یا نخاع باعث میشود که عضلات یک طرف از بدن فرد دستورات را به درستی از مغز دریافت و پردازش نکنند. بنابراین خود عضلات فرد دچار مشکل نیستند، بلکه پیام عصبی از مغز و نخاع درست به عضلات منتقل نخواهد شد. در نتیجه این اختلال با میوپاتی که به دلیل آسیب عضلات به وجود میآید، متفاوت است.
علایم همی پارزی
در صورت بروز همیپارزی یک طرف از بدن قدرت کمتری خواهد داشت. این موضوع میتواند روی توانایی فرد برای انجام دادن فعالیتهای روزمره تاثیر مخرب به جای بگذارد. برای نمونه فرد در هنگام غذا خوردن نمیتواند به صورت موثر از هر دو دست خود برای گرفتن قاشق و چنگال استفاده کند. مهمترین علایم بالینی همی پارزی به شکل زیر است:
1- اسپاسم عضلانی
مهمترین علامت همی پارزی اسپاستیسیته یا سفتی عضلانی است. به این صورت که عضلات سک سمت از بدن سفت و کوتاه خواهند شد و باز کردن اندامها برای فرد سخت خواهد شد. برای نمونه در صورتی که عضلات دست و انگشتان اسپاسم داشته باشد، دست فرد در حالت استراحت به صورت مشت شده قرار خواهد گرفت. این اسپاسم عموما خیلی شدید نیست و با انجام تمرینات تا حد زیادی برطرف خواهد شد.
2- ضعف عضلانی
افراد مبتلا به همی پارزی اغلب کاهش قدرت عضلانی را در یک طرف بدن خود تجربه میکنند. این ضعف باعث خواهد شد که انجام دادن فعالیتهای مختلف برای فرد سختتر شود. ضعف عضلانی به نوبه خود عوارض جانبی زیادی به همراه خواهد داشت. برای نمونه فرد نمیتواند اشیا را به درستی در دست بگیرد یا در بلند کردن اجسام سنگین دچار مشکل خواهد شد. ضعیف بودن یک دست باعث خواهد شد که فرد از آن دست کمتر استفاده کند و در نتیجه ضعیفتر خواهد شد. این موضوع برای سایر عضلات و اندامها هم صدق میکند.
3- عدم تعادل
همی پارزی باعث خواهد شد که فرد در راه رفتن هم به مشکل بخورد. اگر مشکل فرد زیاد باشد، نمیتواند پا را از لگن بالا بیاورد. برای رفع این مشکل فرد پا را به صورت نیم دایره تکان داده و به جلو خواهد برد. همچنین ممکن است فرد نتواند پا را مچ پا را بالا نگه دارد که در نتیجه آن، پای فرد روی زمین کشیده خواهد شد. در بسیاری از موارد عدم تعادل شدید نخواهد بود و امکان بهبود آن بسیار بالا است.
4- عدم هماهنگی
مشکلات هماهنگی در بین افراد مبتلا به همی پارزی شایع است. این عدم هماهنگی میتواند بر مهارتهای حرکتی ظریف تاثیر بگذارد و فعالیتهایی مانند نوشتن، استفاده از ظروف یا بستن دکمههای لباس را به چالش بکشد. عدم هماهنگی حرکتی در برخی از فعالیتها بیشتر به چشم خواهند آمد. برای نمونه فرد نمیتواند عضلات خود را کنترل کند و به صورت موثر از آن برای رانندگی استفاده کند.
5- اختلالات گفتاری
در مواردی که عضلات صورت و تارهای صوتی تحت تاثیر قرار میگیرند، همی پارزی میتواند منجر به مشکلات گفتاری شود. ممکن است گفتار نامفهوم داشته باشند یا در بیان واضح کلمات دچار اشکال شوند. اختلالات گفتاری در افرادی که صورت آنها درگیر شده است، بیشتر از سایر موارد دیده میشود.
6- اختلالات حسی
علاوه بر مشکلات حرکتی در برخی از افراد مشکلات حسی هم دیده میشود. البته این حالت بیشتر در مراحل اولیه همی پارزی دیده میشود. همچنین با بهبودی مشکلات حرکتی، اختلالات حسی تا حد زیادی درمان خواهند شد.
کلینیک کاردرمانی ایران به عنوان یکی از قدیمیترین کلینیکهای تهران که از سال 1383 مشغول فعالیت است، تیم درمانی ماهری برای درمان همی پارزی دارد. در صورت نیاز به مشاوره میتوانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید. همچنین برای دریافت نوبت آنلاین میتوانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس کنید:
دلایل بروز همی پارزی
Hemiparesis به دلیل آسیب به مغز یا نخاع به وجود خواهد آمد. همی پارزی میتواند علل زمینهای مختلفی داشته باشد که هر کدام مکانیسمهای مشخصی دارند که منجر به فلج نسبی میشوند. بسته به محل و میزان آسیب ممکن است علایم فرد متفاوت از دیگران باشد. مهمترین دلایل همی پارزی شامل موارد زیر است:
1- سکته مغزی
سکته مغزی شایعترین دلیل بروز همیپارزی و همی پلژی است است. سکته مغزی ممکن است ناشی از پاره شدن رگهای خونی مغز باشد یا به دلیل گرفتگی یکی از این رگها به وجود بیاید. همه این شرایط باعث خواهند شد که جریان خون به بخشی از مغز قطع شود. سکته مغزی در بسیاری از موارد ممکن است مشکلات گفتاری و ذهنی هم به دنبال داشته باشد. کاردرمانی سکته مغزی یکی از روشهای درمانی است که به بازیابی تواناییهای فرد کمک خواهد کرد.
2- فلج مغزی
فلج مغزی انواع گوناگونی دارد که یکی از شایعترین آنها همی پارزی است. در این حالت مغز فرد در سنی کمتر از دو سالگی دچار آسیب خواهد شد. درمان کودکان همی پارزی نسبت به انواع دیگر این اختلال سادهتر است. علاوه بر آن در صورتی که کاردرمانی فلج مغزی در سنین پایین شروع شود، احتمال بهبودی کامل این کودکان وجود خواهد داشت.
3- ضربه مغزی
صدمات تروماتیک مغزی (TBI) یکی دیگر از عوامل ایجاد همی پارزی است. صدمات شدید سر در اثر تصادف، افتادن یا سایر رویدادهای آسیبزا میتوانند به مسیرهای حرکتی مغز آسیب برسانند و منجر به ضعف عضلانی در یک طرف بدن شوند. میزان شدید بودن همی پارزی در موارد TBI به شدت و محل آسیب مغزی بستگی دارد.
سایر عوامل همی پارزی
سه عامل بالا بیشترین بیماران همی پارزی را شامل میشوند. اما برخی از عوامل دیگر هم وجود دارند که میتوانند این اختلال را به دنبال داشته باشند. سایر عوامل همی پارزی شامل موارد زیر است:
- آنوریسم و خونریزی در داخل مغز؛
- آسیب های نخاعی؛
- شرایط فلج صورت مانند فلج بل؛
- تشنج و صرع؛
- خونریزی بین مغز و لایه های خارجی آن (هماتوم های ساب دورال یا خونریزی های زیر عنکبوتیه) یا بین جمجمه و غشای خارجی مغز (هماتوم اپیدورال)؛
- تومورهای مغزی؛
- بیماریهای سیستم عصبی، به ویژه شرایط خودایمنی و التهابی، مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا لوکوانسفالوپاتی چند کانونی پیشرونده (PML)؛
- عفونتهایی که بر سیستم عصبی تاثیر میگذارد، مانند آنسفالیت، مننژیت یا سندرم رمزی هانت.
- سردردهای میگرنی (زمانی که همی پارزی را شامل میشود، به عنوان میگرن همی پلژیک شناخته میشود).
تفاوت همی پلژی و همی پارزی
همی پلژی و همی پارزی دو عبارت مشابه هستند که هم در تلفظ و هم در علائم بسیار شبیه هستند. به گونهای که در برخی از موارد این دو به جای همدیگر به کار گرفته خواهند شد. همی پلژی حالتی است که فرد توانایی و نیروی یک طرف از بدن را به صورت کامل از دست داده است. علاوه بر آن فرد توانایی انجام حرکات را هم از دست میدهد. همچنین مشکلات حسی شدید برای فرد بروز خواهد کرد. اما همی پارزی ضعیف شدن نسبی عضلات یک طرف بدن را به دنبال دارد. در این حالت فرد در انجام حرکات با سختی مواجه است، اما میتواند آنها را انجام دهد. همچنین مشکلات حسی به مراتب کمتر است و امکان بهبودی در hemiparesis به شدت بالاتر است. در واقع میتوان گفت همی پلژی حالت شدیدتر همی پارزی است.
برای آشنایی بیشتر با این موضوع پیشنهاد میکنیم نوشته «تفاوت همی پلژی و همی پارزی» را مطالعه بفرمایید.
چرا همی پارزی یک طرفه است؟
پیامهای عصبی از عضلات و سایر اندامهای بدن جمع آوری شده و از طریق نخاع به مغز ارسال خواهند شد. مغز هم پس از پردازش و بر اساس کاری که فرد میخواهد انجام دهد، دستوراتی را صادر کرده و از طریق نخاع به عضلات ارسال خواهد کرد. مغز ما از دو نیمکره تشکیل شده است که هر کدام از این نیمکرهها کنترل یک طرف از بدن را برعهده دارند. نیمکره راست طرف چپ بدن را کنترل خواهد کرد و برعکس نیمکره چپ نیمه راست را مدیریت میکند. دلیل این اتفاق هم به ساختار نخاع و مغز برمیگردد، چرا که در جایی به نام ساقه مغز مسیر رشتههای اعصاب به صورت X تغییر میکند. نخاع نیمه راست به چپ خواهد رسید و برعکس.
نحوه تشخیص همی پارزی
همی پارزی در بسیاری از موارد ناشی از سکته مغزی است. برخی از علائم سکته وجود دارند که به شناسایی این اختلال کمک کرده و حتی میتوانند جان افراد را نجات دهند. این علائم با عبارت BE FAST که به معنای سریع باش، است نشان داده میشوند. هر کدام از این حروف نماینده یک علامت هستند و به واکنش سریع برای رساندن فرد به بیمارستان تاکید دارند:
- B برای Balance (تعادل): از فرد بخواهید بایستد. در صورتی که فرد توانایی ایستادن روی پاهای خود را نداشته باشد، ممکن است دچار سکته شده باشد.
- E برای Eyes (چشمها): فرد ممکن است دچار دوبینی یا تاری دید شود. هر اختلالی در بینایی ممکن است علامتی از سکته مغزی باشد.
- F برای Face (صورت): از فرد بخواهید که لبخند بزند. افتادگی در یکطرف یا هر دو طرف صورت ممکن است نشانی از این اختلال باشد.
- A برای Arm (بازو): از فرد بخواهید که بازوهای خود را بالا بیاورد. پایین افتادن دستها ممکن است علامتی از سکته مغزی باشد.
- S برای Speech (حرف زدن): از فرد بخواهید که حرف بزند. اگر در حرف زدن یا پبدا کردن کلمات اختلال داشت، علامتی است برای بروز سکته مغزی.
- T برای Time (زمان): فورا با 115 تماس بگیرید و به ساعت نگاه کنید تا بتوانید زمان شروع علائم را به کادر درمان بگویید.
علاوه بر علائم بالا برای تشخیص آسیب و آگاهی از محل آن و همچنین شدت آسیب ممکن است از امکانات زیر کمک گرفته شود:
1- عکس برداری نورولوژیک: به کمک روشهای تصویربرداری مانند: سی تی اسکن و MRI امکان بررسی مغز وجود دارد. این تجهیزات میتوانند محل آسیب را با دقت بالایی تعیین کنند. همچنین امکان بررسی انواع اختلالات مانند: تومورهای مغزی را هم دارند.
2- نوار عصب، عضله (EMG): نوار عصب عضله فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه گیری میکند و به تعیین میزان آسیب عضلانی و شدت همی پارزی کمک میکند.
درمان همی پارزی
همی پارزی یک علامت از بیماری است. بنابراین در مرحله اول درمان آن وابسته به کنترل بیماری خواهد بود. برای نمونه کسی که دچار سکته مغزی ایسکمیک شده و یکی از رگهای خونی مغز مسدود شده است، تا زمانی که این انسداد رفع نشود، وضعیت فرد بدتر خواهد شد و امکان ارائه درمان وجود ندارد. در این مرحله درمان به کمک دارو صورت خواهد گرفت. در صورتی که اختلال شدید باشد، جراحی اجتناب ناپذیر خواهد شد. در مراحل بعد درمانهای توانبخشی میتوانند به فرد برای برگشت به روال عادی زندگی کمک کنند:
1- فیزیوتراپی همی پارزی
فیزیوتراپی نقش مهمی در مدیریت همی پارزی دارد. متخصصین این رشته بر بهبود قدرت، انعطاف پذیری و هماهنگی عضلات از طریق تمرینات هدفمند تمرکز میکنند. فیزیوتراپی در مراحل اولیه اختلال از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و میتواند روند درمان فرد را بسیار سریعتر کند.
2- کاردرمانی همی پارزی
کاردرمانی هم به بهبود قدرت عضلانی و تعادل فرد کمک خواهد کرد. علاوه بر آن تلاش خواهد کرد که فرد بتواند فعالیتها روزمره زندگی خود را به تنهایی انجام دهد. برای نمونه سوار شدن و پیاده شدن از ماشین برای افراد داری همی پارزی ممکن است سخت باشد. چرا که نمیتوانند پای خود را از لگن بالا بیاورند. در صورتی که اگر ابتدا روی صندلی بنشینند و سپس پاهای خود را به داخل خودرو ببرند، مشکل آنها به کلی حل خواهد شد. کاردرمانی علاوه بر تلاش برای بهبودی افراد چنین تکنیکها را هم آموزش خواهد داد.
3- گفتاردرمانی همی پارزی
گفتاردرمانی هم میتواند در درمان همی پارزی موثر باشد. البته در مواردی که عضلات صورت و حلق درگیر شدهاند. در این حالت ممکن است فرد در ادا کردن کلمات مشکل پیدا کند. همچنین ممکن است فرد دچار اختلالات بلع شده یا آبریزش دهان داشته باشد. در این حالت گفتاردرمانی تلاش خواهد کرد که وضعیت دهان و گفتار فرد را بهبود ببخشد.
چند تمرین برای درمان همی پارزی
طبق گفتههای آقای فرهنگ محمد خانی کاردرمانگر کلینیک توانبخشی ایران همکاری خانوادهها برای درمان بسیاری از بیماریهای خیلی کمک کننده خواهد بود. در مورد همی پارزی هم این موضوع صدق میکند. در صورتی که کودک شما به این اختلال مبتلا شده است تمرینات زیر میتواند بسیار کمک کننده باشد. البته برای تمرینات تکمیلی میتوانید نوشته کاردرمانی سکته مغزی را مطالعه فرمایید:
1- وزن اندازی روی اندامهای درگیر
یکی از بهترین راههای درمان همی پارزی این است که روی اندامهای درگیر وزن اندازی کنید. حالت چهار دست و پا راه رفتن بسیار کمک خواهد کرد. همچنین حالت چهار دست و پایی که زانوها روی زمین نباشد میتواند به تعدیل تون عضلانی کمک کند. علاوه بر آن فرد میتوان بشیند و دست درگیر خود را روی زمین گذاشته و وزن خود را روی آن بیاندازد. همچنین فرد میتواند در حالت دو زانو بنشیند یا راه برود. فرد در حالت ایستاده به دیوار تکیه بدهد و پای سالم خود را بالا بیاورد.
2- محدود سازی دست سالم
در همی پارزی فرد عموما توانایی راه رفتن را دارد و به طور معمول روی هر دو پا وزن اندازی خواهد کرد. اما در مورد دست این موضوع کمی متفاوت است و فرد عموما تلاش خواهد کرد که کمتر از دست درگیر استفاده کند. همین موضوع باعث ضعف بیشتر آن خواهد شد. در یک روش جبرانی میتواند دستکشهای مخصوصی را به دست سالم فرد پوشاند تا مجبور باشد از دست درگیر استفاده کند. این تمرین را میتوانید برای چند ساعت در روز انجام دهید.
3- تمرینات تقویتی را فراموش نکنید
تمرینات بالا به تعدیل تون عضلانی کمک خواهند کرد. اما در بسیاری از موارد نیاز است که عضلات درگیر تقویت شوند. برای تمرینات تقویتی بهتر است از وزنه یا بطری آب کوچک استفاده کنید. وزنه را در دست بگیرید و دست خود را بالا ببرید. آرنج خود را باز و بسته کنید. همچنین میتوانید مچ خود را باز و بسته کنید یا آن را به داخل و بیرون بچرخانید. برای کودکان بهتر است همین تمرینات را در قالب بازی درمانی با آنها اجرا کنید.
4- تمرینات ظریف دست
مهمترین بخشی که افراد دچار همی پارزی در آن مشکل دارند، حرکات ظریف دست و انگشتان است. برای بهبود این مشکل میتوانید یک ظرف پر از لوبیا به فرد بدهید و از او بخواهید که تک تک آنها را برداشته و در یک ظرف دیگر بیاندازد. همچنین میتوانید از او بخواهید که دانههای تسبیح را یکی یکی رد کند یا مهرهها را نخ کند.
سخن پایانی
همی پارزی یک اختلال جانبی است که در اثر ضایعه مغزی یا نخاعی به وجود خواهد آمد. از این رو مهم است که هر چه سریعتر شناسایی شده و برای درمان آن اقدام کنید. در صورتی که این آسیب در مراحل اولیه شناسایی شود، درمان آن سختتر خواهد شد. خوشبختانه همی پارزی تا حد زیادی قابل درمان است و با پیگیری مداوم میتوان فرد را به سطح استقلال کامل رساند.
{rscomments on}
