کاردرمانی سوختگی: کاهش عوارض سوختگی برای بازگشت به زندگی عادی
- توضیحات
سوختگی حادثهای ناخوشایند است که فراتر از درد و سوزش اولیه، دنیای افراد را دستخوش تلاطم میکند. زخمهای عمیق و اسکارهای برجسته یادگاریهایی هستند که میتوانند بر تحرک، مهارتهای روزمره و حتی روحیهی فرد سایه بیفکنند.
سادهترین فعالیتها از بستن بند کفش گرفته تا نوازش فرزندتان به چالشهایی غیر قابل عبور تبدیل میشوند. برخی از این عوارض ممکن است برای همیشه با فرد باقی بمانند و حتی ظاهر فرد را دستخوش تغییرات کنند. در این چنین حالتهایی ممکن است فرد از اجتماع کناره گیری کرده و به خلوت تنهایی خود پناه ببرد. در نتیجه مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی بر زندگی این افراد سایه میاندازد. در چنین شرایطی است که کاردرمانی در سوختگی قدم به میدان میگذارد. متخصصان کاردرمانی فرشتههای نجات خاموشی هستند که با تکیه بر دانش و مهارتهای منحصربهفرد خود، سفری را برای بازگشت به استقلال و زندگی باکیفیت برای افراد رقم میزنند. پس اگر میخواهید با کاردرمانی در سوختگی بیشتر آشنا شوید بهتر است این نوشته را از دست ندهید.
سوختگی چیست؟
شاید در نگاه اول این سوال ساده انگارانه به نظر برسد. اما از نظر علمی میتوان سوختگی را چنین تعریف کرد: سوختگی آسیبی است که به پوست یا سایر بافتهای بدن وارد میشود که عمدتا در اثر گرما یا در اثر تشعشع، رادیواکتیویته، الکتریسیته، اصطکاک یا تماس با مواد شیمیایی ایجاد میشود.
سوختگیهای حرارتی زمانی رخ میدهد که برخی یا تمام سلولهای پوست یا سایر بافتها توسط موارد زیر از بین میروند:
- مایعات داغ؛
- جامدات داغ؛
- شعله.
در واقع هرگاه بر اثر برخورد یک ماده داغ با بدن، بخشی از بدن دچار آسیب شود میگوییم که سوختگی رخ داده است. سوختگیهای غیر کشنده یکی از علل اصلی بستری شدن طولانی مدت افراد در بیمارستان میباشد. همچنین ممکن است دفورمیتی و ناتوانی به همراه داشته باشد.
درجات مختلف سوختگی
برای سادهتر شدن درمان سوختگی ارائه دهندههای خدمات درمانی، سوختگی را به درجات مختلفی تقسیم بندی کردهاند. با این کار به محض ورود بیمار به مراکز درمانی، درجه سوختگی تعیین شده و سپس با توجه به درجه آن اقدامات درمانی خاص و از پیش تعیین شده برای فرد انجام خواهد شد. سوختگی انسان 3 سطح دارد که طبق موارد زیر تعریف میشوند:
1- سوختگی درجه یک: سوختگیهای درجه یک خفیف هستند (مانند اکثر آفتاب سوختگیها). در این حالت لایه بالایی پوست (اپیدرم) قرمز میشود و دردناک است اما معمولا تاول نمیزند. در این مرحله عموما نیازی به مراجعه به مراکز درمانی نیست و در صورت مراجعه هم فرد به صورت سرپایی درمان میشود.
2- سوختگی درجه دو: بر لایههای بالایی و پایینی پوست (درم) اثر میگذارد. ممکن است درد، قرمزی، تورم و تاول را تجربه کنید. سوختگیهای درجه دو هم معمولا به صورت سرپایی در مراکز درمانی مداوا میشوند.
3- سوختگی درجه سوم: در این حالت هر سه لایه پوست تحت تاثیر قرار گرفته و اپیدرم، درم و چربی پوست درگیر سوختگی میشوند. سوختگی، فولیکولهای مو و غدد عرق را نیز از بین میبرد. از آنجایی که سوختگیهای درجه سه به پایانه های عصبی آسیب میزند، احتمالا در ناحیه خود سوختگی احساس درد نخواهید کرد، بلکه در مجاورت آن درد را حس میکنید. پوست سوخته ممکن است سیاه، سفید یا قرمز با ظاهری چرمی باشد. اگر سطح این نوع از سوختگی وسیع باشد ممکن است زندگی فرد به خطر بیفتد. این سطح از سوختگی ممکن است نیاز به پیوند پوست داشته باشد. گرافت پوستی، بافت آسیب دیده را با پوست سالم از قسمت آسیب ندیده بدن فرد جایگزین میکند.
کلینیک کاردرمانی ایران با تجربه طولانی در درمان افرادی که دچار سوختگی شدهاند و با رعایت پروتکلهای درمانی تلاش خواهد کرد تا روند درمان سریعتر طی شود. در این مسیر از ترکیب روشهای درمانی نوین با مهارت همکاران با تجربه استفاده خواهیم کرد تا به بهترین نتیجه ممکن دست پیدا کنیم. برای دریافت مشاوره رایگان میتوانید با شماره زیر در تماس باشید. همچنین جهت دریافت آنلاین نوبت میتوانید دکمه نوبت اینترنتی را لمس فرمایید:
کاردرمانی در سوختگیها
قبل از اینکه بخواهیم به اهمیت کاردرمانی در سوختگی بپردازیم بهتر است نگاهی داشته باشیم به آمار سوختگی و عوارض آن در برخی از کشورها:
- در هند سالانه یک میلیون نفر دچار سوختگی متوسط یا شدید میشوند؛
- در بنگلادش سالانه 173000 کودک دچار سوختگی متوسط و شدید میشوند؛
- در بنگلادش، کلمبیا، مصر و پاکستان 17 درصد کودکانی که دچار سوختگی شدهاند ناتوانی موقت را تجربه میکنند و 18 درصد آنها ناتوانیهای دائمی را تجربه میکنند؛
- سوختگی دومین آسیب شایع در مناطق روستایی نپال است که 5 درصد از معلولیتها را تشکیل میدهد.
هر آسیب سوختگی بسته به علت، عمق، اندازه و محل آن منحصر به فرد است. روند بهبود نیز بسته به سن فرد و سایر شرایط پزشکی متفاوت است. بهبودی پس از سوختگی به تخصص تیم مراقبت سوختگی نیاز دارد. به عنوان عضوی از این تیم، کاردرمانگر در تمام مراحل روند بهبودی افرادی که دچار سوختگی شدهاند مشارکت دارد. کاردرمانی در سوختگی در زمینه از سرگیری استقلال در مراقبت از خود، فعالیتهای اوقات فراغت، بازگشت به کار و از همه مهمتر جلوگیری از ناتوانی که در آمار بالا به آن اشاره شد، به افراد کمک خواهد کرد. بنابراین کاردرمانی در سوختگی اولا نقشی پیشگیرانه دارد تا افراد دچار ناتوانی دائمی نشوند و ثانیا نقشی توانبخشی دارد تا فرد بتواند مهارتهای قبلی خود را بازیابی کند.
عوارض سوختگی در افراد
سوختگیهای درجه یک و دو معمولا مشکلات حادی برای فرد ایجاد نمیکنند. مگر اینکه حجم سوختگی بسیار زیاد باشد. با این وجود باز هم فرد اگر به درستی مراقبتهای بهداشتی را دریافت کند، پس از مدتی میتواند به زندگی عادی خود برگردد. بنابراین آنچه که مورد بحث ما است سوختگیهای درجه سه میباشد که میتواند عوارض ناگواری به جای بگذارد.
سوختگی شدید ممکن است یک آسیب جدی و ویرانگر را به همراه داشته باشد. نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روانی و عاطفی هم میتواند عوارضی برای فرد ایجاد کند.
سوختگیهای شدید ممکن است باعث شود فرد یک یا چند اندام خود را از دست بدهد. برای نمونه ممکن است یکی از دستهای وی دچار سوختگی شدیدی شود به صورتی که برای حفظ جانش مجبور شوند آن را قطع کنند. همچنین دفورمیتی در این افراد بسیار شایع است. دفورمیتی باعث میشود که اندامهای مختلف کارایی خود را از دست بدهند. برای نمونه کسی که انگشتان دستش سوخته و دچار دفورمیتی شده است، نمیتواند بسیاری از کارهای روزمره خود را انجام دهد.
از طرفی دیگر سوختگی ممکن است توانایی فرد برای جابجایی و تحرک را کاهش دهد. هنگامی که تکان دادن بخشی از بدن با درد همراه باشد، فرد برای جلوگیری از درد تلاش میکند که کمتر تکان بخورد.
علاوه بر موارد بالا زخم و عفونتهای مکرردر این افراد شایع است. زیرا پوست سوخته توانایی مقابله با عفونت را کاهش داده است. از طرفی دیگرسوختگیهای شدید میتوانند به لایههای عمیق پوست نفوذ کنند و باعث آسیب عضلانی یا بافتی شوند که ممکن است بر هر کدام از سیستمهای بدن تاثیر بگذارد.
از نظر روانی و عاطفی هم سوختگی میتواند عوارضی مانند افسردگی، کابوسهای شبانه، کاهش اعتماد به نفس، عدم مشارکت در اجتماع و اخراج از کار را به همراه داشته باشد.
کاردرمانی در سوختگی تلاش میکند که همه این حوزهها را در حد تواند خود پوشش دهد.
اهداف کاردرمانی در سوختگی
کاردرمانی رشتهای مبتنی بر شواهد است و ارائه خدمات درمانی باید متناسب با نیازها و اهداف هر بیمار صورت بگیرد. از آنجایی سوختگی در افراد مختلف حجم و شدت متفاوتی دارد، باید برنامه و اهداف درمانی هم برای هر فرد به صورت جداگانه تهیه شود. این کار هم مستلزم ارزیابی دقیق و درست است. با این وجود مهمترین اهداف کاردرمانی در سوختگیها شامل موارد زیر است:
1- مدیریت درد
سوختگی به خودی خود فرایندی دردناک است و میتواند انجام دادن فعالیتها را برای افراد شدیدا محدود کند. درد اگر شدید و ادامه دار باشد میتواند عوارض جبران ناپذیری برای فرد به دنبال داشته باشد. برای مثال فردی که دچار درد است، دستهای خود را خیلی تکان نمیدهد. در نتیجه دست ضعیف شده و دامنه حرکتی خود را از دست میدهد. همچنین ممکن است چسبندگی تاندونی و دفورمیتی در دستهای فرد شکل بگیرد. از این منظر کاردرمانی در سوختگی تلاش میکند که درد فرد را کاهش دهد. برای این کار هم از تمرینات کششی، ماساژ و تمرینات تقویتی استفاده خواهد کرد.
2- جلوگیری از تورم
سوختگی باعث ایجاد التهاب خواهد شد و التهاب هم ممکن است به تورم منتهی شود. تورم ممکن است موضعی باشد و فقط در اندام آسیب دیده مشاهده شود یا ممکن است به صورت عمومی در بیشتر بخشهای بدن دیده شود. علاوه بر آن سوختگی ممکن است به سیستم لنفاوی هم آسیب بزند که در نتیجه آن مایع جمع شده در محل سوختگی جذب نمیشود و تورم را افزایش میدهد. تورم با خود درد به همراه دارد و مانع از انجام آزادانه حرکات خواهد شد. همچنین فرایند بهبودی زخمها را هم با اشکال روبرو میکند. کاردرمانی در سوختگی برای مقابله با تورم از روشهایی مانند بانداژ، ماساژ، ورزش فعال، آتل بندی و تثبیت موقعیت استفاده خواهد کرد.
3- مدیریت اسکار و جلوگیری از ایجاد contracture
یکی از مهمترین اهداف کاردرمانی در سوختگی مدیریت اسکار و جلوگیری از ایجاد کانترکچر است. در واقع بافتی که دچار سوختگی شده است سفت و ضخیم شده و تغییر رنگ میدهد. این فرایند باعث درد و محدودیت حرکتی خواهد شد. از طرفی دیگر امکان بروز کانترکچر وجود دارد که باعث میشود اندامهای فرد کارایی خود را از دست بدهند. کاردرمانی تلاش میکند که از تشکیل اسکار و contracture جلوگیری کند. برای دستیابی به این هدف هم ممکن است از ماساژ، باند یا لباسهای فشاری، تمرینات و همچنین اسپلینت استفاده کند. ضروری است که کاردرمانی در سوختگی هر چه سریعتر فعالیت خود را شروع کند تا بتواند این موارد را بهتر مدیریت کند.
4- برطرف کردن اختلالات حسی
اگر سوختگی عمیق باشد ممکن است به گیرندههای حسی آسیب وارد کرده و در نتیجه آن مشکلات حسی برای فرد به وجود بیاید. برای مثال ممکن است پوست فرد حساسیت بیش از حدی به لمس نشان دهد. در نتیجه کاردرمانگران تلاش خواهند کرد که این موضوع را مدیریت کنند. از طرفی دیگر ممکن است حساسیت فرد پایین بیاید و نتواند گرما و سرما را به درستی درک کند. در این موارد کاردرمانی سوختگی به فرد در تشخیص و مراقبت از خود در برابر تغییرات دمایی آموزش میدهد. نقش بازآموزی حسی را نباید دست کم گرفت چرا که در صورت تداوم اختلالات حسی، میتواند عوارض جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.
5- بازگردانی مهارتهای حرکتی درشت
سوختگی فرایندی دردناک است و پس از ترخیص از بیمارستان هم کماکان ممکن است با درد و محدودیت حرکتی همراه باشد. به گونهای که فرد برای مدتی نتواند برخی از حرکات را انجام دهد. برای نمونه ممکن است سوختگی در ناحیه ران به حدی باشد که فرد حتی به کمک واکر هم نتواند روی پای خود بایستد. این عوامل باعث از دست رفتن مهارتهای حرکتی درشت فرد خواهند شد. کاردرمانگر با استفاده از تکنیکهای مختلف از جمله تمرینات تخصصی و تجهیزات پیشرفته به بیماران سوختگی کمک میکند تا تواناییهای حرکتی خود را بازیابند. این اهداف با تمرینات کششی و تقویتی ویژهای که به تدریج شدت و پیچیدگی آنها افزایش مییابد محقق میشوند.
استفاده از فناوریهای نوین در کاردرمانی مانند واقعیت مجازی و دستگاههای تمرین مقاومتی به بیماران این امکان را میدهد که تمرینات خود را در محیطهای ایمن و کنترلشده انجام دهند. این تکنیکها نه تنها به بهبود فیزیکی بیماران کمک میکنند بلکه با ایجاد انگیزه و افزایش اعتماد به نفس شده تاثیرات روانی مثبتی نیز به همراه دارند.
6- بازگردانی مهارتهای حرکتی ظریف
سوختگیهای شدید به ویژه سوختگیهایی که دستها را درگیر میکنند، میتوانند بر انجام فعالیتهای روزمره زندگی همچون غذا خوردن، نوشتن، بستن بند کفش و … تاثیر بسزایی بگذارند. این محدودیت ناشی از آسیب به پوست، تاندونها، عضلات و اعصاب دستها است و میتواند استقلال فرد را به طور چشمگیری تحت الشعاع قرار دهد. متخصصان کاردرمانی با ارزیابی دقیق دامنه حرکتی مفاصل انگشتان، قدرت و هماهنگی عضلات دست و همچنین الگوهای حرکتی ظریف برنامهای جامع برای بازتوانی حرکتی طراحی میکنند. این برنامه شامل تمرینات متنوعی است که به مرور زمان فرد را در بازیابی کنترل و چابکی دستان یاری میرساند.
مراحل مختلف کاردرمانی در سوختگی
فرایند بهبودی پس از سوختگی کمی پیچیده است و مراحل مختلفی را شامل میشود. عموما پس از انجام اقدامات پزشکی در صورتی که سوختگی شدید باشد، فرد را به ICU منتقل میکنند. سپس به بخش سوختگی و در نهایت ترخیص بیمار صورت میگیرد. در هر کدام از این مراحل کاردرمانی میتواند به افراد کمک کند تا روند بهبودی خود را در در زمان کمتری طی کنند. کاردرمانی به شرح زیر میتواند به این افراد کمک کند:
1- کاردرمانی در بخش مراقبتهای ویژه (ICU)
در بخش مراقبتهای ویژه تلاش اکثر کادر درمان بر حفظ جان فرد متمرکز است. با این وجود کاردرمانگران آموزش دیده میتوانند در همین مرحله حساس هم مداخلات درمانی زودهنگام خود را شروع کنند. پیشگیری از کانترکچر، حفظ وضعیت مناسب اندامها (positioning)، جلوگیری از آتروفی و جلوگیری از زخم بستر مهمترین اهدافی است که کاردرمانی در سوختگی در بخش مراقبتهای ویژه دنبال میکند.
2- کاردرمانی در بخش سوختگی
پس از خروج از بخش مراقبتهای ویژه، فرد سوخته به بخش سوختگی منتقل میشود. در این بخش روند بهبودی زخمها و بازتوانی حرکتی آغاز میشود. در نتیجه نقش کاردرمانگر پر رنگتر شده و نیاز است که کاردرمانگر به صورت مداوم با فرد کار کند. در این بخش کاردرمانی بر بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات، بهبود تعادل و مدیریت اسکار تمرکز خواهد کرد.
3- کاردرمانی پس از ترخیص
پس از ترخیص از بیمارستان، کاردرمانی همچنان بخش مهمی از برنامه بهبودی بیمار باقی میماند. کاردرمانی پس از ترخیص به بیمار کمک میکند تا به طور مداوم پیشرفت کند و به زندگی عادی خود بازگردد. در این مرحله کاردرمانگران با طراحی برنامههای تمرینی خاص و آموزش تکنیکهای مدیریت درد به بیماران کمک میکنند تا تواناییهای خود را بازسازی کنند.
علاوه بر تمرینات فیزیکی در این مرحله توجه ویژهای به جنبههای روانشناختی و اجتماعی نیز میشود. بسیاری از بیماران پس از سوختگی با مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب مواجه میشوند. کاردرمانگران با ارائه حمایتهای روانی و اجتماعی به بیماران کمک میکنند تا با این مشکلات کنار بیایند و زندگی خود را دوباره به دست گیرند. این بخش ممکن است در منزل یا در کلینیک صورت بگیرد.
تکنیکهای کاردرمانی در سوختگی
کاردرمانی برای دستیابی به اهداف خود نیاز به تمرینات و راهکارهایی دارد تا بتواند اثربخشی مناسبی داشته باشد. در همین راستا همواره تلاش کرده است که تکینیکهای جدیدی را برای بهبود و درمان بیماریهای مختلف توسعه دهد. در مورد سوختگی هم این قواعد صدق میکنند و کاردرمانگران پس از ارزیابی دقیق و تعیین اهداف برای هر فرد، روشهای درمانی مورد نیاز فرد را هم مشخص میکنند. مهمترین تکنیکهای مورد استفاده در کاردرمانی سوختگی شامل موارد زیر است:
1- تمرینات حرکتی
هدف از تمرین حفظ و بازیابی دامنه حرکتی، بهبود قدرت، بهبود تعادل و کارایی فرد است. تمرین شامل پیاده روی، بازآموزی عملکردی، تمرینات دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی و تمرینات هوازی است. هر شکلی از فعالیت بدنی میتواند نوعی تمرین باشد. تمرین باید در اولین فرصت ممکن شروع شود.
2- ماساژ
از ماساژ برای شکستن باندلهای کلاژنی که برای ایجاد اسکار تشکیل میشوند استفاده میشود. هدف از این کار نرم کردن و حساسیت زدایی پوست، جلوگیری از چسبندگی و کاهش خارش و همچنین کشش پوست و بافت اسکار است. ماساژ تاثیر فوری بر ظاهر جای زخم یا نرم شدن آن ندارد، اما ممکن است به کاهش فوری خارش کمک کند. علاوه بر آن میتواند تورم را به شدت کاهش داده و انجام حرکات را برای فرد سادهتر کند.
3- آتل بندی
یکی دیگر از روشهای مورد استفاده در کاردرمانی سوختگی، آتل بندی است. آتل معمولا برای بیحرکت کردن بخشی از بدن در طول شبانه روز استفاده میشود. برخی از آتلها متحرک هستند و در عین ثابت کردن بخشهای خاصی از اندام، امکان حرکت را هم فراهم میکنند. برای بی حرکت کردن پیوند پوست پس از جراحی میتوان از آتل استفاده کرد. همچنین برای حفاظت از ساختارهای آسیب پذیر مانند تاندونها و جلوگیری از تغییر شکل طولانی مدت از آتل استفاده خواهد شد. در نظر داشته باشید که آتلها باید بر اساس تجویز کاردرمانگر، فیزیوتراپیست یا پزشک متخصص و توسط متخصصان ارتوپد فنی ساخته شود.
4- تمرینات کششی
تمرینات کششی یکی از مهمترین تکنیکهای کاردرمانی است که نقشی کلیدی در بهبود دامنهی حرکتی اندامهای آسیبدیده در اثر سوختگی ایفا میکند. این تمرینات با افزایش انعطافپذیری بافتهای نرم، به حرکت راحتتر مفاصل کمک کرده و فرد را قادر میسازد تا فعالیتهای روزمره را با سهولت بیشتری انجام دهد. سوختگیهای شدید میتوانند منجر به ایجاد contracture شوند. Contracture وضعیتی است که در آن، کوتاه شدن بافتهای همبند اطراف مفاصل دامنهی حرکت آنها را محدود میکند. تمرینات کششی با جلوگیری از contracture و افزایش انعطافپذیری بافتهای همبند، به حفظ و بهبود دامنهی حرکت مفاصل کمک میکنند. انجام دادن این تمرینات فرد را برای انجام دادن تمرینات تقویتی آماده خواهد کرد.
کاردرمانی و سلامت روان در بیماران سوختگی
سوختگیهای شدید حوادثی تکان دهنده هستند که فراتر از آسیبهای جسمی، دنیای درونی فرد را نیز تحت تاثیر قرار میدهند. درد ناشی از سوختگی، جای زخمهای به جا مانده و محدودیتهای ناشی از آسیب میتوانند زمینه ساز بروز مشکلات روحی و روانی متعددی همچون افسردگی، اضطراب، کاهش عزت نفس و کاهش اعتماد به نفس شوند. این مشکلات روحی و روانی نه تنها بر کیفیت زندگی فرد سوخته تاثیر میگذارند بلکه میتوانند روند بهبودی جسمی او را نیز با چالش مواجه کنند.
حمایتهای روانی و اجتماعی از جمله مشاوره، آموزش مهارتهای مقابلهای و معرفی بیماران به گروههای حمایتی نقش مهمی در افزایش روحیه و اعتماد به نفس دارند. استفاده از تکنیکهای مدیتیشن، تمرینات تنفسی و روشهای شناختی-رفتاری نیز به تغییر الگوهای فکری منفی و تقویت نگرشهای مثبت کمک میکند. همکاری بین بیمار، خانواده و تیم درمانی برای موفقیت در بهبود سلامت روان بیماران سوختگی حیاتی است.
سخن پایانی
سوختگی شرایطی است که عواقب بسیار ناخوشایندی را برای فرد به همراه دارد و علاوه بر مشکلات جسمی ممکن است عوارض روانی و عاطفی هم داشته باشد. از طرفی دیگر ممکن است فرد پس از سوختگی شغل خود را از دست بدهد. به همیل دلیل کاردرمانی تلاش میکند مرهمی باشد بر این مشکلات. کاردرمانی در سوختگیها شامل مدیریت درد، جلوگیری از تورم، مدیریت اسکار و جلوگیری از کانترکچر، برطرف کردن اختلالات حسی و بازگرداندن مهارتهای حرکتی درشت و ظریف است. تکنیکهای مورد استفاده شامل تمرینات کششی و تقویتی، ماساژ، آتل بندی و تمرینات متنوع دیگر است. این اقدامات نه تنها به بهبود فیزیکی بیماران کمک میکند بلکه با توجه به جنبههای روانی و اجتماعی، کیفیت زندگی بیماران را نیز بهبود میبخشد. اگر در این مورد سوالی دارید میتوانید در باکس زیر آن را با ما در میان بگذارید تا همکاران ما در سریعترین زمان ممکن به آن پاسخ دهند.
گزارش