درمان فلج مغزی - ابداع دستگاه افزایش تعادل در کودکان فلج مغزی
درمان فلج مغزی | مرکز جامع توانبخشی ایران
- توضیحات
فلج مغزی یکی از مشکلاتی است که از ابدو تولد وارد زندگی فرد میشود و میتواند تبعات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. این اختلال علاوه بر زندگی خود فرد، اطرافیان را هم تحت تاثیر قرار میدهد.
به صورتی که در اغلب موارد به یک مراقب تمام وقت نیاز پیدا خواهد کرد. آشنایی با انواع، دلایل و روشهای درمانی برای خانوادههایی که با این اختلال درگیر هستند، می تواند کمک کننده باشد تا راحتتر با آن روبرو شوند.
فلج مغزی چیست؟
فلج مغزی به مجموعهای از بیماریهایی گفته میشود که در اثر آسیب به مغز باعث بروز اختلال در عملکردهای حرکتی، پاسچر، تون عضلانی و مشکلات ذهنی میشود. این بیماری غیرپیشرونده بوده و میزان آسیب وارده در طول زمان افزایش پیدا نمیکند، اما علایم و نشانه های بیماری در صورتی که درمان نشوند به مرور زمان بدتر خواهند شد. لازم به ذکر است که علایم بیماری در افراد مختلف و با توجه به شرایط مختلف، متفاوت است. همچنین عملکرد سایر ارگانها هم ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد. برای نمونه ضعف بینایی، شنوایی و اختلال در تکلم در این افراد به وفور دیده میشود. از طرفی دیگر آسیب به مغز باعث میشود که کودک نتواند مراحل رشدی را همانند سایر افراد در زمان مناسب طی نماید. فلج مغزی عموما قبل از دو سالگی بروز پیدا می کند و برای مشکلاتی که بعد از این سن تشخیص داده میشوند تشخیص cp نمیگذارند.
انواع فلج مغزی
کمتر بیماری وجود دارد که در همه افراد با علایم مشابه و شدت یکسان بروز پیدا کند. از این رو بیشتر اختلال به جای بیماری به کار گرفته میشود. اختلال فلج مغزی هم در این طیف قرار گرفته و با توجه به عوامل مختلف مانند ناحیه آسیب دیده مغز ممکن است علایم متفاوت با شدت متفاوتی را از خود بروز دهد. به همین دلیل تلاش شده است با شکل دهی دستهبندیهای مختلف، شناخت بیشتری از نوعهای آن کسب شود. این دستهبندیها کمک خواهد کرد که فرد درمان مناسبتری را دریافت نماید. انواع فلج مغزی را با روشهای مختلف دستهبندی میکنند:
الف) تقسیمبندی فیزیولوژیکال
انواع فلج مغزی بر اساس نحوه درگیر شدن عضلات و اندامهای حرکتی به 4 دسته زیر تقسیم میشود:
1- اسپاستیک
اسپاستیک شایعترین نوع فلج مغزی است که شامل 75 تا 80 درصد کسانی است که از این بیماری رنج میبرند. همانطور که از اسمش پیدا است اسپاستیسیتی و افزایش تون عضلانی ناشی از آسیب مغزی مشهودترین علامت این اختلال است. عضلات ما برای حفظ پاسچر صحیح، به دست آوردن توانایی ایستادن و راه رفتن و داشتن سرعت و انعطاف در حرکات به تون طبیعی کافی نیاز دارند. عصبهای حرکتی از طریق طناب نخاعی با عضلات در ارتباط بوده و از این طریق نحوه حرکت آنها را کنترل خواهد کرد. در افرادی که دچار فلج مغزی اسپاستیک شدهاند، آسیب مغزی باعث اختلال در کنترل عضلات، هماهنگی و حرکات خواهد شد. این اتفاق به خصوص در پاها و دستها شایع است. در فلج مغزی اسپاستیک عضلات فرد سفت میشود و فرد توانایی انجام حرکات روان را نخواهد داشت. همین موضوع باعث خواهد شد که مراحل رشد حرکتی با اختلال روبرو شود. برای نمونه فرد نمیتواند دست خود را از آرنج باز کند که به خودی خود باعث بروز اختلالات دیگری خواهد شد. در نظر داشته باشید که عضلات سفت شده، ضعیف هستند و اینکه نمیتوان دست کودک را به راحتی باز کرد نشان از قدرت عضلانی وی نمیباشد. هر چند اختلال در تون عضلانی بیشتر مورد توجه قرار میگیرد اما اختلالات ذهنی هم ممکن است در فرد وجود داشته باشد.
2- فلج مغزی هایپوتون
همانطور که گفتیم تون عضلانی طبیعی برای انجام فعالیتها لازم و ضروری است. بنابراین اگر تون عضلانی پایین باشد، فرد باز هم با مشکل روبرو خواهد شد. فلج مغزی هیپوتونیک باعث کاهش تون عضلانی و شل شدن بیش از حد عضلات میشود. در نتیجه اندامهای فرد شل بوده و نمیتواند حرکات مورد نیاز خود را به راحتی انجام دهد. این اختلال ممکن است با اختلال تاخیر حرکتی (motor delay) اشتباه گرفته شود. در نظر داشته باشید که در بسیاری از موارد پس از گذشت یک مدت فلج مغزی هایپوتون به فلج مغزی اسپاستیک تبدیل خواهد شد. نوزادان مبتلا به این نوع فلج مغزی کنترل کمی روی سر خود دارند و ممکن است دچار مشکل تنفسی شوند. همانطور که بزرگتر میشوند، ممکن است به دلیل ضعیف بودن عضلات برای صاف نشستن دچار مشکل شوند. در واقع توانایی طی کردن مراحل رشد حرکتی را نخواهند داشت. مشکل در صحبت کردن، رفلکسهای ضعیف و ناتوانی در راه رفتن علایم دیگری است که در کودکان هایپوتون دیده میشود.
3- فلج مغزی دیس کینتیک (Dyskinetic cerebral palsy)
فلج مغزی دیس کینتیک (DCP) یک زیرگروه از CP است و با اختلال در تنظیم تون عضلانی، هماهنگی و کنترل حرکت مشخص میشود. دیستونی و کره آتتوز دو اختلال حرکتی غالب در بیماران مبتلا به DCP هستند. در فلج مغزی دیس کینتیک، اختلالات حرکتی و غیر حرکتی وجود دارد. اختلالات حرکتی، مانند اختلال در تون عضلانی، عدم کنترل عضلانی و تغییر شکل استخوان اغلب در مقایسه با سایر انواع CP شدیدتر هستند. اختلالات غیر حرکتی با شدت حرکت افزایش مییابد. نیمی از گروه DCP دارای ناتوانی های یادگیری شدید هستند و 51 درصد مبتلا به صرع میباشند. اختلالات شنوایی و بینایی به ترتیب 11 و 45 درصد افراد را درگیری میکنند. این اختلال باعث بروز حرکات غیر ارادی و غیر معمول در اندامها خواهد شد. این حرکات ممکن است آهسته و تابدار یا سریع و تند باشد. در نهایت اختلال دیس کینتیک باعث خواهد شد که مراحل رشد حرکتی فرد دچار مشکل شود و نتواند همراه همسن و سالان خود نشستن، راه رفتن و صحبت کردن را به دست بیاورد.
4- فلج مغزی آتاکسیک
یکی دیگر از انواع فلج مغزی، اختلال آتاکسیک است که کمترین میزان شیوع را به خود اختصاص داده است. در این بیماری افراد معمولا حرکات را به صورت ارادی انجام میدهند. اما حرکات به ریخته بوده و کنترل کامل روی آنها وجود ندارد. به همین دلیل ممکن است با پرش های ناگهانی همراه بوده و فرد دست و پا چلفتی به نظر برسد. تعادل و هماهنگی در این افراد با مشکل روبرو بوده و راه رفتن، حرکات ظریف انگشتان مانند گرفتن اشیا و نوشتن دارای اختلال هستند.
5- فلج مغزی مخلوط
برخی از افراد ترکیبی از علائم انواع مختلف فلج مغزی را دارند. به این حالت فلج مغزی مختلط میگویند. در بیشتر موارد فلج مغزی مختلط، افراد علائم فلج مغزی اسپاستیک و دیس کینتیک را تجربه میکنند. حالتهای دیگری هم از این نوع وجود دارد اما خیلی شایع نیستند.
ب) انواع فلج مغزی بر اساس اندامهای درگیر
تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس نحوه درگیری اندامها کاری منطقی است که باعث میشود فرد و خانواده دید بهتری نسبت به بیماری و نحوه درمان آن داشته باشند. از طرفی دیگر دستهبندیهای دیگری هم وجود دارند که به روشنتر شدن اوضاع کمک خواهند کرد. در ادامه انواع فلج مغزی بر اساس اندامهای درگیر را بررسی خواهیم کرد:
1- منوپلژی (درگیری یک اندام)
منوپلژی (Monoplegia) نادرترین نوع فلج مغزی است که در آن فقط یکی از اندامهای فرد درگیر شده و معمولا درگیری خفیف است. افراد منوپلژی در اکثر موارد به راحتی میتوانند فعالیتها و کارهای روزمره خود را به راحتی انجام دهند. توانایی راه رفتن دارند و ممکن علایم آن به حدی کم باشد که جز افراد خانواده کسی متوجه اختلال وی نشود. اختلالات ذهنی در این افراد به ندرت دیده میشود.
2- همیپلژی (درگیری یک طرفه)
همیپلژی یک اختلال است که در اثر آن یک طرف بدن فرد درگیر میشود. این اختلال در افراد سکته مغزی هم دیده میشود. در همیپلژی دست و پای یک طرف معمولا دچار سفتی عضلانی میشود. این ویژگی باعث میشود که فرد نتواند به صورت کامل از دست و پای خود استفاده کند. مهارتهای ریز مانند نوشتن یا در دست گرفتن لیوان توسط دست درگیر به سختی انجام میشود. فرد توانایی راه رفتن را معمولا به دست خواهد آورد اما کمی با حالت عادی تفاوت خواهد داشت. سی پی همیپلژی معمولا به درمان خوب جواب میدهد و در اکثر موارد فرد بدون نیاز به کمک دیگران می تواند فعالیتهای روزمره خود را انجام دهد.
3- دای پلژی (درگیری پاها)
دای پلژی (Diplegia) حالتی است که در آن فلج مغزی فقط روی پاهای تاثیر میگذارد. فرد معمولا از نظر ذهنی مشکل خاصی ندارد و به راحتی میتواند فعالیتهای ریز مانند نوشتن و بازو بسته کردن دکمه را انجام دهد. اما در راه رفتن مشکل دارد. در حالتای شدید ممکن است فرد توانایی راه رفتن مستقل را کسب نکند اما در موارد خفیف این امکان وجود دارد که بتواند به صورت مستقل راه برود. مراحل رشدی را کندتر از بقیه کودکان طی خواهند کرد و ممکن است به عصا یا سایر ابزارهای کمکی برای راه رفتن نیاز داشته باشند.
4- تری پلژی
تری پلژی (Triplegia) شامل درگیری 3 اندام در فرد میباشد. در اکثر موارد دو پا و یک دست فرد درگیر خواهد شد. برخی از متخصصان تری پلژی را معادل دای پلژی می دانند که با همیپلژی همراه شده است. فلج مغزی تری پلژی هم جزو موارد کمیاب است. افراد دچار این اختلال ممکن است هم در فعالیتهای ریز و هم در فعالیتهای درست دچار اختلال شوند. به صورتی که مستقلا نتوانند کارهای روزمره خود را انجام دهند. البته نقش اندام سالم بسیار مهم است و افراد به کمک آن می توانند بسیاری از کارهای خود را انجام دهند. اگر شدید نباشد فرد راه رفتن مستقل را کسب خواهد کرد اما در موارد شدید به تجهیزات کمکی مانند اسپلیتها وابسته خواهد شود.
5- کوادری پلژی
کوادری پلژی (Quadriplegia) شدیدترین نوع فلج مغزی است که هر چهار اندام فرد را درگیر خواهد کرد. این اختلال باعث میشود که فرد هم در انجام حرکات ریز مشکل داشته باشد و هم در انجام حرکات درشت ناتوانی را تجربه کند. عدم کسب تجربههای حسی و حرکتی رشد ذهنی کودک را هم دچار اختلال میکند. افراد درگیر با کوادریپلژی معمولا در زندگی خود به دیگران وابسته هستند و جز در موارد محدود نمیتوانند کارهای روزمره خود را انجام دهند. همچنین این اختلال پایینترن میزان پاسخگویی به درمان را به همراه دارد.
علایم فلج مغزی
در ابتدا اشاره شد که فلج مغزی یک اختلال است و دارای انواع مختلفی است که علایم مختلفی را به دنبال دارد. علایم هر نوع را به صورت مختصر در بالا ارائه کردیم. اما یک سری علایم و نشانه ها وجود دارد که در بین اکثر افراد مشابه است که به کمک آنها میتوان احتمال ابتلا به این اختلال را تشخیص داد. در نظر داشته باشید که تشخیص زودهنگام بسیار ضروری بوده و به روند درمان کمک خواهد کرد. بنابراین در صورت مشاهده علایم زیر فورا به دکتر اطفال خود خبر دهید:
1- اختلال حرکتی و تعادل
سفتی عضلات و رفلکسهای اغراق آمیز (اسپاستیسیته)؛
تغییرات در تون عضلانی، مانند سفتی بیش از حد یا بیش شل بودن عضلات؛
عدم تعادل و هماهنگی عضلات (آتاکسی)؛
لرزش یا حرکات غیر ارادی تند؛
حرکات آهسته و انقباضی؛
ترجیح دادن یک طرف بدن، مانند گرفتن تنها با یک دست یا کشیدن پا در حین خزیدن؛
مشکل در راه رفتن، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن خمیده، راه رفتن قیچی مانند با زانوهای ضربدری، راه رفتن پهن یا راه رفتن نامتقارن؛
مشکل در مهارتهای حرکتی ظریف، مانند بستن دکمههای لباس یا برداشتن ظروف.
2- اختلال در گفتار و بلع
تاخیر در رشد گفتار؛
مشکل در صحبت کردن؛
مشکل در مکیدن، جویدن یا خوردن؛
ترشح بیش از حد آب دهان یا مشکل در بلع.
3- اختلالات رشدی
تاخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارتهای حرکتی، مانند نشستن یا خزیدن؛
اختلالات یادگیری؛
ناتوانیهای ذهنی؛
رشد تاخیری که منجر عدم رشد کافی اندامها و قد میشود.
4- سایر علایم
آسیب به مغز میتواند به سایر مشکلات عصبی مانند:
تشنج (صرع)؛
مشکل شنوایی؛
مشکلات بینایی و حرکات غیر طبیعی چشم؛
لمس غیر طبیعی یا احساس درد؛
مشکلات مثانه و روده، از جمله یبوست و بی اختیاری ادرار؛
شرایط سلامت روان، مانند اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری.
لازم به یادآوری است که آسیب وارد شده به مغز در فلج مغزی با گذشت زمان بدتر نمیشود، اما علایم آن در صورتی که به موقع درمان نشود، در اثر افزایش سن بدتر خواهد شد. همچنین برخی از علایم با بزرگتر شدن کودک به مرور خود را نشان خواهند داشت. همچنین برخی از علایم مانند زخم بستر ممکن است در اثر شرایط محیطی مانند عدم تحرک به وجود بیاید.
علل فلج مغزی
فلج مغزی بر اثر آسیب به مغز به وجود خواهد آمد. هر چند آسیب به مغز یک دلیل است اما دلیلهای زیادی وجود دارد که ممکن است چنین آسیبی را به وجود خواهند آورد. به طور کلی دلایل این آسیب را در سه دسته تقسیم میکنیم:
1- دلایل قبل از تولد
برخی از دلایل وجود دارند که در زمان بارداری و حتی قبل از آن میتوانند آسیب به مغز کودک را به دنبال داشته باشند. عواملی مانند مصرف الکل یا سیگار توسط مادر حتی قبل از بارداری هم میتواند فلج مغزی را به دنبال داشته باشد. ژنتیک هم مورد دیگری است که قبل از ازدواج میتواند این اختلال را منجر شود. سایر دلایل مانند وارد شدن ضربه به سر کودک در دوران بارداری دیگر نیازی به توضیح ندارد که چگونه باعث بروز این اختلال خواهد شد.
2- دلایل حین تولد
در زمان تولد برخی از اتفاقات میتواند عواقب جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. نرسیدن اکسیژن کافی به مغز، تولد با یا خطاهای پزشکی و … ممکن است اختلال فلج مغزی را باعث شود. بنابراین لازم است که خانوادهها حین زایمان به مراکز معتبر مراجعه کرده و از متخصصین مهار برای زایمان کمک بگیرند.
3- دلایل بعد از تولد
آسیب به مغز در سنین مختلف ممکن است رخ بدهد. در سنین جنینی سر بدن کودک استحکام کافی را ندارد و یک ضربه کوچک میتواند فلج مغزی را به دنبال داشته باشد. ضربات وارده به سر، عفونتها، زردی، مشکلات تنفسی و … دلایلی هستند که میتواند پس از تولد به این اختلال ختم شود.
درمان فلج مغزی
وقتی به درمان فلج مغزی میرسیم متاسفانه درمان قطعی که بتواند آسیب مغزی را جبران کند یا حداقل آن را کاهش دهد، پیدا نمیکنیم. در واقع میتوان گفت که این آسیب تا آخر عمر با کودک باقی خواهد ماند. بنابراین باید به دنبال درمانهایی باشیم که اولا از پیشرفت علایم جلوگیری کنند، ثانیا به کودک کمک کنند که زندگی مستقلتری را تجربه کند. در ادامه به درمانهایی که برای کودکان cp به کار گرفته میشود، اشاره شده است:
1- دارو درمانی
دارودرمانی برای کودکان سیپی کمک کننده نیست، این باوری است که بسیاری از خانوادهها به آن رسیدهاند. اما برخلاف تصور دارو درمانی برای برخی از افراد فلج مغزی بسیار کمک کننده است. در واقع میتواند فرد را به شرایط ثابتی برشاند که بتوانند درمانهای دیگر را به خوبی دریافت کنند. برای نمونه تشنج یکی از علایمی است که در این افراد دیده میشود. در صورتی که تشنج کنترل نشود، درمان معمولا اثر بخش نیست و پس از هر بار تشنج معمولا پیشرفتهای فرد از بین رفته و یا بدتر از قبل خواهد شد. دارودرمانی میتواند تا حد بسیار خوبی تشنج را کنترل نماید به صورتی که سایر درمانها هم موثر واقع شوند.
2- کاردرمانی جسمی
در بخش انواع فلج مغزی مشاهده کردیم که اغلب این بیماران با علایم جسمی دست و پنجه نرم میکنند. بنابراین کاردرمانی جسمی را میتوان خط دوم درمان برای این افراد تعیین کرد. هدف از کاردرمانی جسمی رساندن فرد به حداکثر توانایی ممکن و زندگی مستقل است. در نظر داشته باشید که حداکثر توانایی ممکن از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و به شرایطی مانند شدت آسیب مغزی، درمانهای دریافتی، میزان تمرینات انجام شده در خانه و عوامل بسیار دیگری وابسته است. کاردرمانی جسمی علاوه بر تکنیکهای خود ممکن است روشهای جبرانی استفاده کند. برای مثال میتواند وسایل کمکی برای لباس پوشیدن به فرد پیشنهاد دهد یا محیط خانه را بر اساس نیازهای فرد مناسب سازی کند. همچنین ممکن است تجهیزات و وسایل کمکی مانند گیت پلیت برای بهبود راه رفتن کودک به کار گرفته شود.
3- کاردرمانی ذهنی
علاوه بر کاردرمانی جسمی، کاردرمانی ذهنی هم میتواند برای درمان فلج مغزی مفید واقع شود. در این بخش بیشتر روی مهارتهای ظریف کودکان کار شده و تواناییهای ذهنی آنها مورد توجه قرار میگیرد. تواناییهایی مانند توجه و تمرکز، بهبود حس عمقی، کاهش اضطراب و آموزش مفاهیم پایه مثل رنگها، تشخیص چپ و راست، اندازه، حجم و … جزو مواردی است که کاردرمانگران ذهنی روی آن تمرکز دارند. برخی از درمانها مانند اسب درمانی که برای بهبود تعادل و بهبود حس عمقی کاربرد دارد زیر مجموعهای از کاردرمانی است.
4- گفتاردرمانی
در بسیاری از موارد کودکان فلج مغزی به گفتاردرمانی نیاز دارند، چرا که اختلالات گفتار، بلع و همچنین آب ریزش دهان در این افراد مشهود است. همچنین اختلالات شناختی موجود در کودکان فلج مغزی باعث میشود که به کمک گفتاردرمانگران نیاز داشته باشیم. گفتاردرمانی میتواند با آموزش کودکان و نحوه استفاده از کلمات و برقراری ارتباط بیشتر به طور موثر به گفتار کودکان فلج مغزی کمک کند. بسیاری از کودکان مبتلا به cp برای حفظ وزن نرمال نیاز به عمل جویدن و بلع نرمال دارند که این مهم توسط گفتاردرمانی میتواند تحقق یابد. گفتاردرمانی ویژه کودکان فلج مغزی همچنین میتواند برای کنترل آبریزش دهان در کودکان فلج مغزی که این مشکل را دارند موثر باشد.
5- فیزیوتراپی کودکان
فیزیوتراپی کودکان یکی دیگر از تخصصهایی است که میتواند برای کودکان سی پی مفید واقع شود. در واقع این متخصصین به کمک روشهای درمانی خود به خوبی میتوانند تون عضلانی بالا را کاهش داده یا تون عضلانی پایین را به حالت نرمال خود برسانند. همچنین در زمینه افزایش دامنه حرکتی و بهبود قدرت عضلات بسیار مفید واقع میشوند. همکاری فیزیوتراپیست کودکان و کاردرمانی جسمی میتواند نتایج شگفتانگیزی را برای کودک cp به دنبال داشته باشد.
6- اسپلینت
اسپلینتها ابزارهای بسیار موثری در کمک به راه رفتن و نرمال سازی تون عضلانی کودکان فلج مغزی به شمار میشوند. اسپلینت ممکن است توسط متخصص مغز و اعصاب، متخصص ارتوپدی، کاردرمانگر یا فیزیوتراپیست تجویز شود. اما ساخت آن بر عهده متخصصان ارتوپد فنی است که پس از ارزیابی و اسکن اندام، اسپلینت مورد نظر را میسازند. اسپلینتها ممکن است ثابت یا متحرک باشد. برخی از آنها برای کمک به ایستادن کودکان ضروری هستند.
7- بوتاکس
کاربرد بوتاکس در درمان فلج مغزی سالها است که به اثبات رسیده و از آن در کنار سایر روشهای درمانی استفاده میشود. بوتاکس سم بوتولينيوم است که باعث کاهش انقباضات عضله میشود. در نتیجه در عضلاتی که تون عضلانی بالایی دارد، باعث شل شدن عضله میشود که در نتیجه آن درمانگر راحتتر میتواند عضله را کشش داده و دامنه حرکتی را افزایش دهد. در نظر داشته باشید که بوتاکس به تنهایی نتیجه مطلوبی به دنبال ندارد و در کنار آن لازم است کاردرمانی و فیزیوتراپی به صورت مداوم انجام شود تا اثر بوتاکس از بین نرود.
8- جراحی
یکی دیگر از روشهای درمانی روی آوردن به جراحیهایی است که عموما در آن طول عضله را افزایش میدهند. این روش درمانی هم برای همه افراد مناسب نبوده و فقط در شرایط خاص با تشخیص پزشک، کاردرمانگر و یا فیزیوتراپیست ممکن است انجام شود. جراحی هم مانند بوتاکس باید برای کمک به سایر روشهای درمانی باشد و به تنهایی نمیتواند مشکل خاصی را حل نماید.
اشاره به این نکته لازم است که درمان فلج مغزی یک کار تیمی است و در صورتی که اعضای تیم با هم همکاری داشته باشندِ بهترین نتیجه برای کودک رقم خواهد خورد. هیچ کدام از روشهای بالا به تنهایی نمیتوانند درمان را انجام دهند.
حواسمان به مراقبان کودکان cp باشد
کودکان فلج مغزی به واسطه شرایط ویژهای که دارند به صورت مداوم به مراقبت و نگهداری نیاز دارند. بنابراین میتوان گفت که یک نفر از اعضای خانواده که معمولا مادر خانواده است باید بیشتر وقت خود را با این کودکان بگذراند. آنچه که کمتر مورد توجه قرار میگیرد این است که خود این افراد هم به استراحت و مراقبت نیاز دارند. بنابراین لازم است آموزشهای لازم در مورد نحوه نگهداری از این کودکان مخصوصا حمل و جابجایی آنها به مراقبان داده شود. از طرفی دیگر لازم است از طرف سایر اعضای خانواده حمایتهای لازم را دریافت کنند تا فشار کمتری را متحمل شوند.
کلینیک جامع توانبخشی ایران با کمک تیمی از ماهرترین درمانگران تهران و حتی ایران و با تکیه بر کار تیمی تلاش میکند بهترین محیط را برای درمان کودکان فلج مغزی فراهم کند.