کاردرمانی دست ،تمرینات کاردرمانی دست ، مرکز کاردرمانی دست ، کلینیک توانبخشی دست ،

کاردرمانی تخصصی یکی از شاخه‌های بسیار متنوع کاردرمانی است که در سال‌ها اخیر توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. دلیل این موضوع هم افزایش مراکز درمانی و تخصصی شدن آن‌ها است. کلینیک توانبخشی ایران هم از سال‌های دور این بخش را داشته که همواره توانسته نیازهای مراجعان خود را به خوبی جواب دهد. 

تعریف دست یا اندام فوقانی

از نظر آناتومیکی اندام فوقانی یک واحد عملکردی در بالا تنه است. که از سه قسمت: بازو، آرنج و دست تشکیل شده است. خود دست هم از انگشتان، کف دست و مچ تشکیل شده است. در واقع از شانه تا نوک انگشتان را به عنوان اندام فوقانی می‌شناسیم. اما در نظر عموم مردم آنچه به عنوان اندام فوقانی تشریح شد با نام دست شناخته می‌شود. در این نوشته برای درک بهتر موضوعات دست را مساوی با اندام فوقانی در نظر می‌گیریم. اندام فوقانی از 30 استخوان مختلف و مجموعه‌ای از ماهیچه‌ها به همراه رگ‌های خونی و اعصاب محیطی تشکیل شده است. عصب‌های اندام فوقانی از شبکه بازویی تامین خواهند شد. شناخت ساختار دست برای توانبخشی دست لازم و ضروری است. 

کاردرمانی دست چیست؟

کاردرمانی دست به مجموعه فعالیت‌ها و تمریناتی گفته می‌شود که کاردرمانگران با هدف درمان و بهبود عملکرد حرکتی دست و بازو، افزايش مهارت‌های ظريف انگشتان دست و تقويت عضلات اندام فوقانی برای فرد انجام می‌دهند. در واقع کاردرمانی سعی می‌کند توانایی‌های مورد نیاز را در فرد ایجاد کند. این توانایی‌ها ممکن است از بد تولد وجود نداشته باشند مانند کودکان فلج مغزی و یا ممکن است در اثر آسیب از بین رفته باشند. در هر دو حالت توانبخشی دست می‌تواند نقشی اساسی در درمان آن‌ها ایفا  کند. در نظر داشته باشید که مهم‌ترین تکنیک کاردرمانی استفاده از فعالیت‌های هدفمند بوده و مهم‌ترین هدف آن هم کسب توانایی انجام فعالیت‌های روزمره زندگی به صورت مستقل می‌باشد. کاردرمانی دست هم بر این دو اصل اساسی تاکید دارد. 

کاردرمانی دست برای چه کسانی مفید است؟

دو دسته مختلف از بیماری‌ها با توجه به شرایط خاص خود به توانبخشی دست نیاز دارند: دسته اول بیماری‌های ذهنی مانند: اوتیسم هستند که ساختار دست مشکلی نداشته و کاملا سالم است اما به دلیل اختلال در body image و سایر مشکلات ذهنی مهارت‌های دستی فرد مخصوصا مهارت‌های ریز دست توسعه پیدا نمی‌کند. در این نوع بیماری‌ها کاردرمانی ذهنی به فرد کمک خواهد کرد که مهارت‌های خود را توسعه دهد. دسته دوم بیماری‌های جسمی مانند: شکستگی استخوان آرنج هستند که در آن فرد توانایی انجام حرکات مختلف را از دست می‌دهد یا قدرت عضلات کاهش می‌یابد. لیست زیر تنها بخش کوچکی از بیماری‌هایی است که ممکن است از توانبخشی دست سود ببرند:

1- اختلالات ذهنی مانند: اختلال یادگیری و اوتیسم؛

2- شکستگی‌های و مشکلات مربوط به استخوان‌های دست مانند: پوکی استخوان و شکستگی استخون‌های مچ؛

3- بیماری‌های آسیب تاندون مانند: پارگی تاندون، آرنج تنیس بازان، آرنج گلف بازان و سندروم تونل کارپال؛

4- بیماری‌های آسیب اعصاب مرکزی و محیطی مانند: فلج مغزی‌، سکته مغزی، آسیب عصب رادیال و گیر افتادگی‌های عصب؛

5- بیماری‌ روماتیسمی مانند: آرتریت روماتوئید و نقرس.

اهداف کاردرمانی دست

توانبخشی دست مقوله‌ای بسیار حائز اهمیت است به صورتی که تعیین اهداف درمانی می‌تواند به شناخت بهتر و همچنین افزایش تاثیر درمان‌ها منجر شود. این اهداف باید مشخص بوده و به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای فرد تعیین شوند. تعیین اهداف درمانی باید توسط درمانگر متخصص توانبخشی و پس از ارزیابی انجام شود. همچنین اهداف تعیین شده برای یک نفر ممکن است با فرد دیگر کاملا متفاوت باشد و از طرفی دیگر آنچه برای یک نفر به عنوان هدف کوتاه مدت تعیین می‌شود ممکن است برای دیگری هدفی بلندمدت به حساب بیاید. در کل مهم‌ترین اهداف کاردرمانی دست موارد زیر است:

1- افزایش دامنه حرکتی

دامنه حرکتی یکی از مهم‌ترین ارکان و اهداف کاردرمانی دست است. چرا که در صورت وجود محدودیت حرکتی فرد نمی‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را به خوبی انجام دهد. برای نمونه فردی که نمی‌تواند دست‌های خود را بالای سر ببرد، در فعالیتی مانند حمام کردن یا پوشیدن لباس‌های بدون دکمه با مشکل روبرو خواهد شد. دامنه حرکتی در بیماری‌های جسمانی مانند سکته مغزی یا بعد از عمل‌های جراحی با محدودیت مواجه می‌شود.

2- افزایش قدرت عضلات

در صورتی که عضلات فرد قدرت کافی را نداشته باشند فرد در بسیاری از حیطه‌های زندگی توانایی‌های خود را از دست می‌دهد. برای مثال ممکن است از کار خود اخراج شود یا در فعالیت‌های قدرتی مانند باز و بسته کردن درب قوطی‌ها ناتوان به نظر برسد. ناتوانی در باز کردن درب قوطی‌ها برای فردی که آشپزی انجام می‌دهد بسیار محدود کننده است و باعث می‌شود فرد نتواند فعالیت‌های مورد نظر خود را انجام دهد. در روند کاردرمانی اندام فوقانی ابتدا باید دامنه حرکتی کسب شود و سپس تمرینات تقویتی شروع شود. 

3- کاهش چسبندگی تاندون‌ها

چسبندگی تاندون‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند تا از تاندون‌ها به بافت نرم اطراف خود می‌چسبند. در نتیجه احساس گزگز شدن، درد و سوزن سوزن شدن در دست فرد بروز پیدا می‌کند. چسبندگی تاندون‌ها پس از جراحی‌های دست بسیار شایع هستند به همین دلیل است که کاردرمانی پس از جراحی تاندون دست بسیار مهم  و کمک کننده خواهد بود. 

4- بهبود مهارت‌های ظریف انگشتان

مهارت‌ها و حرکات ظریف انگشتان برای برخی از فعالیت‌ها مانند: بستن دکمه، نوشتن یا برداشتن یک سکه از روی میز بسیار ضروری و حیاتی هستند. در برخی از بیماری‌های جسمی مانند پارگی تاندون یا برخی از بیماری‌های ذهنی مانند: سندروم آسپرگر ممکن است حرکات ظریف و ریز کودکان دچار اختلال شود. بهبود مهارت‌های ظریف به فرد کمک می‌کند که فعالیت‌های خود را به صورت موثرتری انجام دهد. 

5- جلوگیری ضعف عضلات و آتروفی عضلانی

برخی از درمان‌های کاردرمانی جنبه بازدارندگی و پیشگیری از مشکلات بیشتر را دارد. چرا که برخی از بیماری‌ها مانند دیستروفی عضلانی دوشن به مرور زمان عضلات فرد را تحلیل می‌برند. هدف کاردرمانی دست در این موارد جلوگیری از پیشرفت بیماری و کند کردن روند تحلیل رفتن عضلات است. 

مرکز جامع توانبخشی ایران با داشتن دو شعبه فعال در خیابان کشاورز و مرزداران آماده ارائه کاردرمانی دست به مراجعان گرامی می‌باشد. برای دریافت مشاوره و نوبت می‌توانید با شماره زیر در تماس باشید:

02188242410

6- کاهش درد

درد همواره یکی از عوامل محدود کننده فعالیت‌های فرد است. به همین دلیل کاردرمانی تلاش می‌کند به کمک روش‌های درمانی مختلف از میزان درد و رنج فرد بکاهد. این روند در صورتی که درست اجرا شود باعث افزایش مشارکت فرد در فعالیت‌ها و اجتماع شده و در نهایت بهبود اعتماد به‌نفس فرد را به دنبال دارد.

7- کاهش تورم

یکی دیگر از اهداف درمانی بسیار مهم در کاردرمانی جسمی به خصوص کاردرمانی دست کاهش تورم است. تورم درد را به همراه دارد و دامنه حرکتی مفاصل را کم خواهد کرد. به همین دلیل می‌تواند فعالیت‌های روزمره فرد را مختل نماید. 

8- بازآموزی حسی

بیماری‌هایی که دست را درگیر می‌کنند بسیاری متنوع هستند. برخی از این بیماری‌های عصب‌های دست را درگیر خواهند کرد که در نتیجه حس و حرکت فرد دچار مشکل شده و درد را تجربه خواهد کرد. در این موارد فرد نمی‌تواند حس‌های مختلف مانند لمس و فشار را درک کند. عدم درک محرک‌های مختلف بسیار خطرناک بوده و ممکن است صدمات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. برای مثال ممکن است دست فرد به بخاری یا جسم داغ برخورد کند و فرد متوجه نشود. در این حالت سوختگی‌هایی رخ خواهد داد که به دلیل عدم عصب دهی مناسب آسیب وارد شده شدید بوده و بهبودی آن بیشتر از حد معمول طول خواهد کشید. برای جلوگیری از بروز چنین خطاهایی لازم است بازآموزی در برنامه درمان فرد گنجانده شود. 

9- بازگشت به کار

دست در بسیاری مشاغل نقشی اساسی دارد و عدم کارایی مناسب دست باعث اخراج فرد از کار خواهد شد. این مورد ممکن است روی کیفیت زندگی تاثیر منفی بگذارد. از طرفی دیگر در کاردرمانی شغل و کار به عنوان بخشی از فعالیت‌های روزمره زندگی تعریف شده است. به همین دلیل لازم است تمهیدات لازم در نظر گرفته شود تا فرد بتواند به کار خود برگردد. در برخی از موارد ممکن است از رویکردهای جبرانی استفاده شود تا فرد بتواند شغل جدیدی را به دست بیاورد. بنابراین بازگشت به کار باید به عنوان هدف کاردرمانی دست مورد توجه قرار بگیرد. 

رویکردها و تمرینات کاردرمانی دست

کاردرمانی از رویکردهای مختلفی برای درمان بیماری‌هایی که دست افراد را درگیر می‌کنند، استفاده می کند. استفاده از رویکردهای متنوع این فرصت را به کاردرمانگر می‌دهد که بهترین روش درمانی را با توجه به مشکلات بیمار در اختیار وی قرار دهد. نیازی نیست که مراجع با رویکردهای مختلف و جزئیات آن‌ها آشنا باشد، اما آشنایی مختصر می‌تواند درک افراد را از تمرین‌ها و تکنیک‌های مختلف افزایش داده و همکاری آن‌ها با درمانگر را بهبود ببخشد. مهم‌ترین رویکردهای توانبخشی دست به صورت زیر است:

1-  ماساژ

ماساژ بخش مهمی از توانبخشی دست هم در بیماری‌های ذهنی و هم در اختلالات جسمی می‌باشد. ماساژ در مرحله اول باعث افزایش شناخت بدن (body awareness) می‌شود، در نتیجه درک و شناخت فرد افزایش پیدا می‌کنذ. از طرفی دیگر باعث کاهش درد و تورم در بدن شده و کمک می‌کند که روند بهبودی سریع‌تر اتفاق بیفتد. 

2-  joint mobilization

joint mobilization هم تاثیری همانند ماساژ دارد با این تفاوت که روی مفاصل و آزاد سازی آن‌ها متمرکز است. این کار به افزایش دامنه حرکتی و همچنین کاهش درد کمک خواهد کرد. 

3- آینه درمانی

آینه درمانی در کاردرمانی دست روشی نوین است. در این روش یک آینه بین دو دست فرد قرار می‌دهند به صورتی که فرد دست سالم را در آینه می‌بیند. سپس با تکان دادن دست سالم فکر می‌کند که دست درگیر هم تکان می‌خورد و به مرور به بهبود دست کمک می‌کند. آینه درمانی تکنیک‌های دیگری هم دارد که ساده‌ترین آن‌ها را برای شما تشریح کردیم.

4- رویکردهای عصبی حرکتی

برخی از رویکردهای درمانی مانند bobath، new bobath، pnf و motor learning بر این اصل استوار هستند که تغییر در یک ساختار از بدن می‌تواند روی سیستم عصبی تاثیر گذاشته و آن را بهبود بخشد. در نتیجه باعث بهبودی کلی در زندگی فرد خواهد شد. 

5- محدودیت درمانی

محدودیت درمانی روشی است که در آن دست سالم فرد را به کمک ابزارهای خاصی می‌بندند تا فرد نتواند از آن استفاده کند. در این حالت فرد مجبور خواهد شد از دست درگیر خود کمک بگیرد که باعث می‌شود، مهارت‌های دست درگیر بهبود پیدا کند. این روش در بیماری‌هایی که ماهیت نورولوژیک دارند کاربرد دارد. برای نمونه می‌تواند در فلج مغزی یا سکته مغزی مفید واقع شود.

6-رویکردهای جبرانی

کاردرمانی یک درمان فعالیت محور است بنابراین در تلاش است تا به هر روش ممکن انجام فعالیت‌های فرد را ساده‌تر کند تا استقلال وی حفظ شود. به همین دلیل ممکن است از رویکردهای جبرانی برای افراد استفاده کند. برای نمونه فردی که دچار سکته شده است ممکن است نتواند از دو دست خود به خوبی استفاده کند. به همین دلیل در لباس پوشیدن و بستن دکمه‌ها با مشکل روبرو خواهد شد. کاردرمانی به کمک تجهیزات مختلف می تواند به این فرد کمک کند تا لباس خود را مستقلا بپوشد.  

به کارگیری روش‌های درمانی مختلف تمرینات مختلفی را به دنبال خواهد داشت. در نتیجه تمرینات کاردرمانی دست بسیار متنوع بوده و ممکن است تلفیقی از دو یا چند روش درمانی باشد. تمرینات زیر بخشی از تمرینات مورد استفاده در توانبخشی دست است:

مزایای توانبخشی دست کلینیک جامع توانبخشی ایران

اگر فردی با ضایعه‌ای در دست خود روبرو شود پیدا کردن متخصص برای درمان در بسیاری از مواقع برای وی به یک معضل لاینحل تبدیل خواهد شد. خوشبختانه این مشکلات در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده است. مفتخریم که ما هم به عنوان عضو کوچکی از جامعه توانبخشی نقش مفیدی در این مهم داشته‌ایم. کلینیک توانبخشی ایران یک بخش مجزا برای توانبخشی دست ایجاد کرده که از این طریق و به کمک تیم درمانی متخصص خود خدمات درمانی را در اختیار افراد دارای اختلال قرار می‌دهد. همچنین با داشتن دو شعبه فعال در تهران برای همه مناطق تهران به راحتی در دسترس می‌باشد.

ارائه اطلاعات جامع و مفید در مورد کاردرمانی دست هدفی بود که در این نوشته به دنبال آن بودیم و امیدواریم توانسته باشیم به آن برسیم.