یکی از اختلالاتی که ممکن است در کودکان بروز پیدا کند، راه رفتن روی پنجه است. این الگوی غیر طبیعی در اکثر کودکان تا قبل از اینکه بتوانند کاملا راه بروند وجود دارد که خود به خود بهبود پیدا خواهد کرد.

اما در برخی از موارد این فرایند با اختلال روبرو خواهد شد و فرد بدون انجام مداخله رو به بهبودی نخواهد رفت. در نتیجه لازم است درمان صورت بگیرد. در ادامه این نوشته کلینیک جامع توانبخشی به بررسی این مورد می‌پردازیم که راه رفتن روی پنجه به چه معنا است؟ و چه زمانی به درمان نیاز پیدا می‌کند؟ پس تا انتها با ما همراه باشید. 

منظور از راه رفتن روی پنجه چیست؟

راه رفتن روی پنجه نوع الگوی غیر طبیعی در حرکت می‌باشد که در آن کودک به جای اینکه ابتدا پاشنه را روی زمین بگذارد پنجه را روی زمین گذاشته و بدون اینکه پاشنه‌های خود را با زمین تماس بدهد به حرکت خود ادامه می‌دهد. در واقع فرد برای راه رفتن از کل کف پای خود کمک نمی‌گیرد. در این حالت فرد الگوی غیر طبیعی راه رفتن روی پنجه یا پنجه روی دارد که به دلیل مشکلاتی که به همراه دارد به درمان نیاز دارد. اما قبل از اینکه بخواهیم به دلایل و  درمان‌های این مشکل بپردازیم بهتر است با نحوه صحیح راه رفتن آشنا شویم. 

الگوی طبیعی راه رفتن چگونه است؟

الگوی طبیعی راه رفتن الگویی است که همه افراد سالم در راه رفتن به صورت ناخودآگاه آن را انجام خواهند داد. در حالت عادی هنگام راه رفتن ابتدا پاشنه پا از روی زمین بلند خواهد شد و سپس در مرحله بعد پنجه پا از روی زمین بلند خواهد شد. در هنگام فرود هم ابتدا پاشنه پا به زمین برخورد خواهد کرد و سپس پنجه به زمین خواهد رسید. همین چرخه در پای دیگر هم انجام خواهد شد. در نظر داشته باشید که همزمان با برخورد پاشنه یک پا به زمین، پاشنه پای دیگر از زمین جدا خواهد شد. برای درک بهتر این شرایط همین الان می‌توانید چند قدم در اتاق راه بروید و به الگوهای حرکتی خود توجه کنید. از آنجایی که علاوه بر پنجه روی کودکان ممکن است دارای اختلالات مختلفی در راه رفتن باشند مطالعه نوشته «انواع ناهنجاری‌های راه رفتن در کودکان» می‌تواند اطلاعات تکمیلی در اختیار شما قرار دهد.

آیا پنجه روی طبیعی است؟ 

این نکته را هم در نظر داشته باشید که کودک ممکن است در شروع راه رفتن پنجره روی وجود داشته باشد. در واقع ابتدای راه رفتن با این الگو همراه است و تا دو سالگی می‌توان آن را عادی تلقی کرد که به درمان نیاز ندارد. اما پس از دو سالگی این الگو یک الگوی ناهنجار در راه رفتن کودکان محسوب می‌شود و باید دلایل آن شناسایی و رفع شود. 

علت راه رفتن روی پنجه

همانطور که اشاره شد راه رفتن روی پنجه در کودکانی که تازه راه افتاده‌اند، طبیعی است و خود به خود اصلاح خواهد شد. اما برخی از شرایط وجود دارد که نوک پنجه راه رفتن کودکان را ادامه دار می‌کند. حتی برخی از این مشکلات ممکن است در بزرگسالی برای فرد بروز پیدا کند. در ادامه مهم‌ترین دلایل این مشکل را می‌بیند:

1- فلج مغزی

 بسیاری از موارد در کودکان فلج مغزی به دلیل سفتی عضلات پشت پا کودک نمی‌تواند به صورت کامل پای خود را روی زمین بگذارد و در صورتی که با فشار و زور این اتفاق بیفتد احساس درد خواهند کرد. این موضوع باعث می‌شود که تمایلی به رعایت الگوی درست راه رفتن نداشته باشند. این اتفاق بیشتر در فلج مغزی اسپاستیک اتفاق می‌افتد، هر چند بروز آن در فلج مغزی همی‌پلژی هم دور از انتظار نیست.  این قشر از کودکان سی پی حتماً می‌بایست مورد درمان‌های توانبخشی و تزریق بوتاکس و در موارد شدیدتر اعمال جراحی قرار بگیرند.

2- دیستروفی عضلانی

در بیماری دیستروفی عضلانی که یک بیماری ژنتیکی محسوب می‌شود احتمال راه رفتن روی پنجه زیاد است و این موضوع به دلیل ضعف عضلات اندام تحتانی می‌باشد. ضعف اندام تحتانی باعث می‌شود فرد این توانایی را نداشته باشد که پا را صاف کند. در نتیجه فرد روی پنجه راه خواهد رفت و در یک سیکل معیوب گیر خواهد افتاد. چرا که پنجه روی هم از طرفی باعث بروز ضعف عضلانی خواهد شد. دیستروفی عضلانی ممکن تا بزرگسالی هم ادامه داشته باشد. در نتیجه یکی از دلایل راه رفتن نوک پنجه ای در بزرگسالان به همین بیماری بر می‌گردد. 

3- مشکلات نخاعی

آسیب به طناب نخاعی باعث بروز علایمی در اندام‌ها و عضلات خواهد شد. یکی از این علایم اسپاسم عضلانی است که ممکن است یک طرفه یا دو طرفه باشد و پاها یا سایر اندام‌ها را هم درگیر کند. در آسیب‌های نخاعی به دلیل اسپاسم‌هایی که به عضلات اندام تحتانی وارد شده است امکان دارد دچار پنجه روی شوند.

4- اوتیسم

بیماری اوتیسم از جمله بیماری‌هایی است که یکی از علامت‌های اصلی آن راه رفتن روی پنجه پا در کودکان می‌باشد. اما این موضوع دقیقا مشخص نشده است که چرا افراد مبتلا به اوتیسم دچار پنجه روی می‌شوند. یکی از مباحثی که وجود دارد ایجاد بیش حسی در کف پای کودکان اوتیسمی باشد که پزشکان معتقدند به دلیل حساسیت بیش از حد ناحیه پاشنه پا در کودکان اتیسم این کودکان تمایلی به لمس زمین با پاشنه خود ندارند. اگر بیش حسی در کنار حس گریزی قرار بگیرد باعث می‌شود که فرد از گذاشتن پای خود روی زمین خودداری کند. 

نکته‌ای که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد این است که راه رفتن روی پنجه پا در کودکان به تنهایی نشانه اتیسم نیست و این موضوع نباید نگرانی بالایی را برای والدین کودکان ایجاد کند. پیشنهاد می‌گردد جهت بررسی سایر علائم به یک کاردرمانگر و یا پزشک اطفال مراجعه کنید.

5- کوتاهی تاندون آشیل

آشیل یک تاندون نسبتا ضخیم است که عضلات پشت ساق پا را به استخوان پاشنه (کالکانئوس) متصل خواهد کرد. در  صورت بروز هر گونه مشکل در این تاندون فرد نمی‌تواند پای خود را روی زمین بگذارد. اختلالات موجود در تاندون آشیل ممکن ناشی از مشکلاتی مانند کوتاهی، اسپاسم یا عفونت‌ها باشد. در مواردی که کوتاهی تاندون آشیل شدید است ممکن است مجبور شویم از تزریق بوتاکس یا جراحی برای درمان کمک بگیریم. برای آشنایی با جراحی این تاندون می‌توانید نوشته جراحی تاندون در کودکان را مطالعه بفرمایید. 

6-‎ اختلاف در طول اندام

یکی دیگر از مواردی که باعث خواهد شد فرد روی پنجه راه برود، اختلاف طول دو پا است. در شرایط خاصی ممکن است یکی از پاهای کودک کوتاه‌تر از دیگری باشد یا به علت برخی از دفورمیتی‌ها فرد این توانایی را نداشته باشد که هر دو پا را به صورت کامل روی زمین بگذارد. برای نمونه ممکن است فرد دچار شکستگی لگن شود و بعد از درمان چنین مشکلاتی پیش بیاید. 

7- راه رفتن روی پنجه ایدیوپاتیک

در این نوع راه رفتن همانطور که از اسمش مشخص است دلیل خاصی برای آن تشخیص داده نمی شود و با وجود آمادگی عضلات و نرمی این عضلات به دلایل نامعلومی کودک تمایل به راه رفتن روی پنجه دارد. در این موارد که دلیل اختلال برای ما شناخته شده نیست، درمان سخت‌تر است. 

استفاده از روروک: راه رفتن روی لبه تیغ 

استفاده از روروک به عنوان وسیله‌ای کمکی برای راه رفتن در بسیاری از فرهنگ‌ها مرسوم است. با این وجود بسیاری از متخصصان استفاده از آن را منع می‌کنند. چرا که این وسیله علاوه بر خطرات جانی، مانع از وزن اندازی صحیح روی پاها شده و فشار زیادی را به لگن وارد خواهد کرد. از طرفی دیگر این کودکان معمولا از پنجه برای حرکت دادن روروک استفاده می‌کنند. همین کار ممکن است الگوی راه رفتن کودک را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین توصیه می‌شود از روروک‌هایی که کودک درون آن قرار می‌گیرد استفاده نکنید.

راه رفتن یک طرفه روی پنجه

در برخی از موارد فرد ممکن است فرد فقط در یک پای خود روی پنجه راه برود. این شرایط ممکن ناشی از کوتاهی یک پا نسبت به پای دیگر باشد. در این حالت فرد برای جبران کوتاهی پا سعی می‌کند در آن پا از پنجه برای راه رفتن کمک بگیرد. البته وجود اسپاستی‌سیتی در یک پا هم ممکن است شرایط مشابهی را ایجاد کند. در کل هر یک از دلایلی که باعث راه رفتن روی پنجه می‌شوند در صورتی که به شکل یک طرفه بروز پیدا کنند، فرد را به سمت پنجه روی یک طرفه سوق خواهند داد. 

کلینیک توانبخشی ایران به کمک تیم درمانی متخصص خود متشکل از کاردرمانگر و فیزیوتراپی آماده است تا بهترین درمان را در اختیار درمانجوهای عزیز قرار دهد. در صورت نیاز به مشاوره یا دریافت نوبت می‌توانید از طریق لینک‌های زیر اقدام فرمایید:

02188242410

نوبت  اینترنتی

عوارض راه رفتن روی پنجه پا

راه رفتن روی پنجه عوارضی را برای فرد به دنبال خواهد داشت که جز در موارد خاص عوارض ایجاد شده قابل کنترل هستند. البته در موارد خاص ممکن است مشکلات جبران ناپذیری برای فرد به وجود بیاید. برای نمونه افرادی مانند نانواها در صورتی که چنین مشکلی داشته باشند، در کار خود به مشکل خواهند خورد. عوارض زیر مهم‌ترین مشکلاتی هستند که ممکن است برای این افراد ایجاد شود:

1- افزایش سفتی عضلات کاف

وقتی فرد برای مدت زیادی پنجه روی دارد ممکن است در عضلات پشت ساق خود که به عضلات کاف مشهور هستند دچار سفتی شوند. سفتی عضلات با درد و ناراحتی در زمان راه رفتن همراه خواهد بود. به صورتی که راه رفتن را دردناک کرده و باعث می‌شود فرد تا جایی که امکان دارد از فعالیت‌هایی مانند دویدن یا ورزش کردن پرهیز کند. 

2- کاهش دامنه حرکتی مچ و انگشتان پا

زمانی که یک فرد به صورت مداوم روی انگشتان خود راه می‌رود به مرور توانایی خم کردن مچ پا و انگشتان خود را از دست خواهد داد. این مورد هم مانند گزینه قبلی باعث ایجاد درد و ناراحتی در فرد خواهد شد. در نتیجه پوشیدن کفش و جوراب برای فرد سخت‌تر خواهد شد.

3ـ اختلال در پوسچر

اجزای بدن انسان مانند یک زنجیر به همدیگر متصل هستند. بروز اختلال در یکی از این ساختارها باعث بروز اختلال در سایر اجزا خواهد شد. به همین دلیل راه رفتن روی پنجه پوسچر و ساختار بدنی فرد را به هم می‌ریزد. برای درک بهتر در نظر داشته باشید که پنجه روی مانع از وزن اندازی روی کف پا می‌شود. وقتی فرد به درستی روی کف پا وزن نمی‌اندازد، قوس‌های کف پا شکل نخواهند گرفت. در نتیجه کف پای فرد صاف می‌شود. این مشکل در نهایت روی زانو، لگن و سایر ساختارهای بدن تاثیر منفی به جای خواهد گذاشت و پوسچر فرد را با اختلال روبرو خواهد کرد.

4- کاهش اعتماد به نفس

اگر چه همواره توجه به علایم جسمی راه رفتن روی پنجه بیشتر بوده است، اما نباید از عوارض روحی و روانی این اختلال غافل شویم. راه رفتن روی پنجه حالتی غیرطبیعی است که ممکن است مسخره شدن کودک در محیط‌های مختلف را به دنبال داشته باشد. از این منظر پنجه روی ممکن است به کاهش اعتماد به نفس فرد منجر شود که در نهایت می‌تواند مشارکت فرد در اجتماع را کاهش دهد. 

 فواید راه رفتن روی پنجه پا

روی پنجه راه رفتن در صورتی مشکل ساز است که دائمی و همیشگی باشد. در برخی از افراد راه رفتن روی پنجه به عنوان یک تمرین یا جهت تقویت برخی از توانایی‌ها لازم و ضروری است. اولا توانایی راه رفتن روی پنجه یکی از علایم سلامت سیستم عصبی و سیستم وستیبولار است و نشان می‌دهد که فرد از تعادل کافی برخوردار است. از طرفی دیگر برخی از فعالیت‌ها مانند رقص باله به توانایی بسیار زیادی در راه رفتن روی پنجه نیاز دارد.

یکی از فواید راه رفتن روی پنجه این است که به تقویت عضلات پا کمک می‌کند. همچنین تعادل فرد را بهبود می‌دهد. فواید راه رفتن روی پنجه به همین موارد ختم نمی‌شود بلکه این فعالیت به کشش عضلات جلو پا خواهد شد. بنابراین بعضی موارد پنجه روی لازم است و کمک کننده خواهد بود. 

درمان راه رفتن روی پنجه

در درمان راه رفتن روی پنجه تخصص‌های مختلفی با رویکردهای متفاوتی شرکت خواهند داشت. تلاش بر این است که تا حد ممکن بدون انجام جراحی درمان را تکمیل کنیم. چرا که بیهوشی و جراحی دارای عوارض خاص خود هستند. روش‌های درمانی مورد استفاده شامل گزینه‌های زیر است:

1- فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یکی از اولین درمان‌هایی است که برای افرادی که روی پنجه راه می‌روند، پیشنهاد می‌شود فیزیوتراپی برای افراد بزرگسالی که با این اختلال سر و کار دارند، به کار گرفته می‌شود. هر چند در کودکان هم کاربرد خواهد داشت.  این رشته تلاش می‌کند دلایلی که باعث می‌شوند فرد روی پنجه راه برود، شناسایی شود و سپس از طریق رفع بیماری علایم این اختلال از میان برداشته شود. در این راه هم ممکن است از مدالیته‌های مختلفی مانند گرما، الکتروتراپی، تمرین درمانی و غیره استفاده کند. البته در مواردی که افراد به عمل جراح نیاز پیدا می‌کنند، پس از عمل هم فیزیوتراپی جهت ریکاوری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. 

2- کاردرمانی

در بسیاری از موارد کاردرمانی جسمی و فیزیوتراپی حیطه‌های مشترک دارند و می‌توانند به کمک روش‌های متنوع به درمان افراد کمک کنند. برای نمونه در این اختلال هم فیزیوتراپی اطفال و هم کاردرمانی می‌توانند روی کشش تاندون آشیل کار کنند. متخصصین کاردرمانی برای ایجاد الگوی صحیح در این کودکان تمرینات ویژه‌ای را اعمال می‌کنند:

کشش عضلاتی که باعث ایجاد محدودیت در حرکت مچ پا شده است؛

تجویز اسپلینت برای شکل دهی به مفصل و کشش عضلات کوتاه شده:

تمرینات مختلف  کاردرمانی جسمی جهت تقویت عضلات ضعیف مچ پا؛

و درمان کوتاهی تاندون آشیل تنها بخشی از فعالیت‌هایی است که کاردرمانگران جهت درمان راه رفتن روی پنجه از آن کمک می‌گیرند. 

از طرفی دیگر کاردرمانی ذهنی می‌تواند در حساسیت زدایی کف پا که باعث می‌شود فرد تمایلی نداشته باشد که پای خود را روی زمین بگذارد، موثر واقع شود. این درمان را می‌توان بخشی از یکپارچگی حسی دانست که برای کودکان اوتیسم به کار می‌رود.

3- اسپلینت و گچ گیری

روش درمانی بعدی که می‌تواند به بهبودی راه رفتن روی پنجه کمک کند،‌ استفاده از اسپلینت‌ها یا گچ گیری است. در برخی از موارد که کاردرمانگر، فیزیوتراپیست و یا پزشک معالج ممکن است برای تسهیل درمان استفاده از اسپلینت را توصیه کند. برخی از این اسپلینت‌ها در روز و برای مدت زمان محدودی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی دیگر مانند AFOها ممکن است صرفا شب‌ها مورد استفاده قرار بگیرند. استفاده از اسپلینت‌های داینامیک گزینه بهتری است که بدون ایجاد محدودیت می‌توانند شرایط کششی مناسبی را روی آشیل اعمال نماید. در موارد خاص که امکان استفاده از اسپلینت‌ها وجود ندارد، گچ گیری سریال به عنوان روشی جایگزین مورد استفاده قرار خواهد گرفت. 

در برخی از موارد که پنجه روی یک طرفه به دلیل اختلاف طول اندام وجود دارد، استفاده از کفش‌هایی که اندازه زیره آن‌ها با هم فرق دارد تا حد زیادی می‌تواند این اختلاف را جبران کند. 

4- تزریق بوتاکس

 بوتاکس یکی از داروهایی است که اثر شل کنندگی موقت روی عضلات اسپاستیک به جای می‌گذارد. در صورتی که کودک شما کاندیدای تزریق بوتاکس شده است تاکید می‌کنیم که حتماً باید یک دوره سه ماهه پس از تزریق به تمرینات کششی پرداخت شود. تاثیر بوتاکس حدوداً ۴ الی ۶ ماه می‌باشد و این زمان فرصتی را فراهم می آورد که بتوان با کاردرمانی شرایط مچ پای کودک را در حالت طبیعی تثبیت کرد. مجددا تاکید می‌کنیم که از تزریق بوتاکس انتظار معجزه نداشته باشید. 

5- جراحی

 در صورتی که درمان‌های گفته شده برای کاهش پنجه روی در کودکان موثر نباشد، کودک با تشخیص پزشک ارتوپد برای جراحی عضلات پشت ساق کاندید خواهد شد. معمولاً پروسه انجام جراحی یک روز و یک شب می‌باشد و کودک می‌تواند از فردا از بیمارستان مرخص شود. شايع‌ترين عمل، عمل رهاسازی گاستروکنمیوس است. جراحی معمول بعدی طولانی کردن تاندون آشیل است. در بسیاری از موارد پس از جراحی پزشک به مدت پنج هفته پای کودک را در گچ ثابت می‌کند. این کار با هدف جلوگیری از بازگشت تاندون به حالت قبل از عمل انجام خواهد شد. پس از جراحی هم به کاردرمانی و فیزیوتراپی نیاز داریم تا فرایند ریکاوری به درستی انجام شود.

‌آیا کودکانی که روی پنجه راه می‌روند درمان می‌شوند؟ 

  آمارهای مراجعه کودکان به کاردرمانی نشان می‌دهد که بسیاری از کودکان پس از طی دوره‌های کاردرمانی به بهبودی کامل می‌رسند. اما نکته مد نظر در افرادی که پنجه روی آن‌ها شدیدتر می‌باشد این است که به احتمال زیاد زمان بهبودی طولانی‌تر بوده و ممکن است به اقدامات غیر توانبخشی هم نیاز پیدا کنند. نهایتا این کودکان نیز به صورت کامل درمان خواهند شد. 

 برخی از کودکانی که راه رفتن روی پنجه در آن‌ها ایدیوپاتیک می‌باشد و دلیل خاصی در آن‌ها وجود ندارد ممکن است که هیچگاه نتوانند شرایط راه رفتن معمولی بر روی پاشنه را به دست بیاورند.

بهترین کلینیک درمان راه رفتن روی پنجه

درمان راه رفتن روی پنجه در اکثر موارد فرایند نسبتا ساده و تکراری دارد. از این منظر می‌توان گفت اکثر کلینیک‌های کاردرمانی یا فیزیوتراپی توانایی ارائه درمان‌های غیرجراحی را دارند. نکته قابل توجه این است که باید بتوانید کلینیک مناسب را برای این کار انتخاب کنید. برای نمونه در کودکانی که به دلیل ابتلا به اوتیسم روی پنجه راه می‌روند، مراجعه به یک کلینیک فیزیوتراپی اشتباه محض است. از آنجایی که ما در کلینیک جامع توانبخشی ایران هم فیزیوتراپی و هم کاردرمانی داریم، پس از مراجعه شما عزیزان یک ارزیابی کامل انجام خواهیم داد و بر اساس آن برنامه درمانی مورد نظر را طراحی و اجرا خواهیم کرد.

اگر در مورد راه رفتن روی پنجه سوالی دارید، در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید تا در کمترین زمان ممکن به آن‌ها پاسخ دهیم.